X KROMOZOMUNUN GİZİ

CUMHURİYET BİLİM TEKNİK EKİ

Erkeklerde sadece tek bir X kromozomu bulunur. Ancak bu normal kromozomlardan daha etkin olduğu için eksikliği dengeliyor.

Amerikalı bilim insanları simdi bu ayarın ne şekilde gerçekleştiğini Nature dergisinde açıkladı. Belli baslı bir protein kompleksi, kromozomun uçlarındaki enzimin de azalmayan etkinlikte çalışmasını sağlıyor. Bir erkeği erkek yapan son kromozom çiftidir.

Burada iki X kromozomu varsa bir kadın ama bir X yerine bir Y kromozomu bulunuyorsa o zaman erkek gelişir. Fakat bu kadarıyla da kalmıyor. Genetik dengenin doğru islemesi için kadınlardaki iki X kromozomundan biri devre dışı bırakılırken erkeklerdeki tek X kromozomu etkinliğini sürdürmektedir. 

Bilim insanları bir süredir, MSL olarak isimlendirilen bir protein kompleksinin erkekteki X kromozomunun ayarlanmasında anahtar rolü oynadığını tahmin ediyorlardı. MSL' nin tüm kromozomu ve birbirinden farklı çok sayıda geni aynı zamanda nasıl etkinleştirdiği bugüne kadar bilinmiyordu. Bu sorunun yanıtını bulmak isteyen Harvard Tıp Okulu ve Brown Üniversitesi bilim insanları Erica Larshan yönetiminde sirkesinekleriyle deneyler yaptı.

"Global run-on" sekanslama yöntemiyle, X kromozomunda ne kadar RNA polimeraz II enziminin etkin olduğunu saptayıp, bunu "normal" kromozom değerleriyle karsılaştırmış. Bu enzim DNA şifresini RNA'ya dönüştürmekte dolayısıyla da genlerin okunması için gereklidir. Oldukça ilginç bir sonuç çıkmış deneyler sonucunda: Belli bir noktaya kadar tüm kromozomlarda aynı enzim oranı bulunuyor.

Fakat "normal" kromozom uçlarındaki polimeraz incelirken erkek X kromozomunda böyle bir sey söz konusu değil. Qncelmenin ne sekilde engellendiğini bulmak isteyen araştırmacılar ikinci bir deneyde bunun için gerekli olan faktörün MSL protein kompleksi olduğunu kanıtladı: Bu protein bloke edildiği zaman erkek X kromozomundaki polimerazlar da inceliyordu.

Daha ayrıntılı incelemeler sonucunda MSL'nin bir tür matkap ucu gibi islediği görülmüş. MSL, DNA sarmalında aynı anda birçok bölgeyi açarak enzimin girişini kolaylastırmakta. Anlasıldıgı üzere MSL geri kalan genlere polimeraz girişini ayarlıyor. Araştırma sonucu erkekteki XY çifti genetiğine yeni bir bakış açısı sunmanın ötesinde genetik hastalıklara yönelik tedavilerin de geliştirilmesine yardımcı olabilir, diyor uzmanlar.