Pandemi çocukları nasıl etkiledi? Dünya çapında etkili olan Covid-19 salgınının her yaştan kişiyi etkilediğini belirten uzmanlar, özellikle çocukların bu dönemden yaş dönemlerine göre farklı şekilde etkilendiğine dikkat çekiyor.

Üsküdar Üniversitesi NP Etiler Tıp Merkezi Çocuk Ergen Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Mine Elagöz Yüksel, pandemi sürecinde çocukların yaş dönemlerine göre farklı şekilde etkilendiklerini söyledi.

Pandemi çok beklenmedik bir şekilde geldi ve hayatımızı, rutinlerimizi oldukça değiştirdi. Herkes için bu dönem oldukça kaygı verici ancak kaygılanmamız oldukça doğal. Dolayısıyla çocuklarda da kaygı görülüyor bu dönemde. Az ya da çok herkes bunu hissediyor. Eskiye göre daha enerjisiz ve keyifsiz hissetmiş olabiliriz.

0-6 yaş grubunda huzursuzluk, ağlama ve öfke nöbetleri görülüyor

Çocuk denince 0 yaşından 18 yaş aralığına kadar oldukça geniş bir aralıktan bahsediyoruz. Her yaşın pandemiyi anlaması, anlamlandırması ve buna tepki vermesi farklı olabiliyor. Örneğin 0-6 yaş dediğimiz, daha çok bebeklik ve okul öncesi dönem çocuklarının pandemiyi bizim anladığımız gibi anlaması zor. Onlar pek anlayamıyorlar nasıl bir dönemin içerisinde olduklarını ve büyüklerinin ruh hallerinden etkilenmeye meyilliler.

Onlarda daha çok huzursuzluk, ayrılmakta zorlanma, ağlama ve öfke nöbetleri, uyku problemleri, iştahsızlık gibi belirtileri gözlemledik. Eğer aile pandemiden çok olumsuz etkilendiyse ebeveynlerden birinde ruhsal problemler arttıysa, özellikle kaygı çok kontrol edilemez durumdaysa 0-6 yaş dönemindeki çocukların daha çok etkilendiğini görüyoruz. Çünkü o dönemdeki çocukları biraz daha ebeveynlerinin gözlerinin içine bakan, olanı biteni ebeveyninden anlamaya çalışan ve onun duygularına bakarak kendini kontrol eden çocuklardır. O yüzden de ebeveynleriyle biraz daha ilişkilidir.

Okul çağı çocukları dikkat ve öğrenme problemleri yaşayabiliyor

Okul çağı çocuklarının daha çok okulla ilgili değişiklikler yaşadıklarını biliyoruz. Okula gidemediler, gidebildilerse daha az gidebildiler, arkadaşlarını daha az görebildiler, ekrandan ders yapmaya başladılar. Bunlarla birlikte daha az sosyalleşebiliyorlar, daha az dışarı çıkabiliyorlar, fiziksel ortamları azaldı, spor yapıyorlarsa yaptıkları sporun miktarı azaldı. Dolayısıyla onlarda daha çok okulla ilgili, arkadaş problemleri, dikkat ve öğrenme problemleri ile ilgili uzmanlara başvurular gerçekleşiyor.

Ergenlik döneminde “sosyalleşme” sorunları ortaya çıkabiliyor

Ergenler de bu durumdan fazlasıyla etkilendi. Ergenlik dönemi arkadaşların çok ön planda olduğu, sosyalleşmenin onlar için çok önemli olduğu bir dönem. Arkadaşlarını görememek, istedikleri gibi buluşamamak onları çok etkiledi. Ailelerinden bağımsızlaşmak isteğinde oldukları bir dönemde oldukları için eve kapanmak da onları çok zorladı. Çünkü sürekli aile ile beraber olmak zorundalar, okula gidemiyorlar, evden çıkamıyorlar. O yüzden ergenler de bu durumdan negatif etkilendi.

Aile bu dönemde sorun yaşadıysa çocuklar çok fazla etkilendi

Eğer pandemi döneminde bir aile ciddi bir sağlık sorunu ya da kayıp yaşamışsa daha travmatize edici bir durum yaşanmış olabilir. Kayıplarla baş etmek, yas sürecini sağlıklı yaşamak onlar için biraz daha ön planda olacak bu dönemde. Aileler sağlık sorunlarının dışında ekonomik kayıplar da yaşamış olabilir. Bunların aile içinde hissedilecek ve çocuk üzerinde de elbette birtakım etkileri olacaktır.

Çocukların rutinleri bozulmamalı

Daha sonra okula dönmeyi kolaylaştırmak adına rutinlerin çok fazla bozulmaması gerekiyor. Ekranda oyun oynamanın ve çizgi film izlemenin saatlerini çok fazla aşmamayı öneriyoruz. Rutinler özellikle pandemi döneminde daha önemli oldu. Çok kaygı giderici özellikleri var. Bir çocuğun ne zaman neyi yaptığını bilmesi sakin kalmasını sağlıyor. O yüzden ne zaman uyuyacağının, ders çalışacağının belli olması, belli etkinliklere gidebilecek olduğunu bilmesi onlar için oldukça koruyucu.

Uyku düzeninin korunması sağlanmalı

Aynı şekilde uyku çok önemli. Çocukların uykularını sağlıklı almaları dikkat sürelerini uzatacak, hem fiziksel hem ruhsal sağlıklarını iyileştirecektir. Erişkinlerin ve çocukların bu dönemde uyku düzenleri bozuldu. Özellikle evden çalışan ebevenylerin daha geç uyuduğunu ve uyandığını biliyoruz. Dikkat sürelerinin uzaması, öğrenmeleri ve hafızaları için uykuyu kaliteli almaları çok önemli. Geç uyumalarını önermiyoruz. Mümkün olduğunca eski düzenlerinde uyumalarını bekliyoruz. Tabii ki uyuma saatleri çocuktan çocuğa değişebilir. Ama özellikle küçük çocuklarda 9 – 10’u geçen uyku saatleri öğrenmeyi, hafıza ve dikkati bozan saatlerdir. Uyku sağlığı açısından uyumadan çok kısa süre önce ellerinde telefon, tablet olmasını önermiyoruz.

Ekrandan arkadaş buluşmaları düzenlenebilir

Okula gidememek arkadaşlarını görememelerine sebep oluyor. Evde daha az sosyalleşerek vakit geçirmeye başladılar. Arkadaşları ile bir araya getirmek için ekran karşısında buluşmalar düzenlenebilir. Sosyalleşmenin de eğitim, öğretim kadar çocuklar için bir hak ve ihtiyaç olduğunu unutmamak gerekiyor ve çocukların bunun ihtiyacını çok hissettiğini anlamak gerekiyor. Özellikle ergenler için bu dönem çok zorlayıcı. Onlar için bu dönemde arkadaşları aile ile vakit geçirmekten daha çok ön plana çıkıyordu. O yüzden bu kaybı anlayışla karşılamak, mümkün olduğu kadar açık havada ya da ekran karşısında bu olanakları onlara tanımak iyi olacaktır.

Koronavirüs konusunda bilgilendirme yapılmalı

Koronavirüse yakalanma çocuklar arasında, arkadaşlarının ailesinde daha fazla duyulmaya başladı. Özellikle yaşlılarımız, diğer akrabalarımız koronavirüse yakalandığı zaman bir izolasyon gerekiyor. Bunu da çocuğa sağlıklı bir şekilde anlatmak gerekiyor. Koronavirüsün utanılacak, ayıplanacak bir hastalık olmadığı, onun da diğer hastalıklar gibi olduğu söylenmeli. Sağlığımızı korumak adına uzak durduğumuzu, maske takmamız gerektiğini çocuğa çok da korkutmadan anlatmak gerekiyor. Bunlar doğal süreçler. Ancak geceleri sık uyanma, uykuya dalamama varsa, çok iştahsız olmuşlarsa, dikkat problemleri artmışsa, dikkatini veremediği ve ödevlerini yapamadığı yönünde öğretmenden çok geri bildirim alınıyorsa, öğrenmeleri aksıyorsa, ders programının gerisinde kalıyorsa, çok fazla ağlama başlamışsa, sinirlilik, öfke nöbetleri yaşanıyorsa o zaman bir profesyonelden destek almakta fayda var.

Uzmana başvurmaktan kaçınılmamalı

Bu dönemde uzmana başvuruların gittikçe azaldığı, ailelerin klinik ya da muayene ortamına girmek istemediklerini biliyoruz. Fakat eğer bu dönemde ihtiyaç halinde uzmandan destek almazsak o zaman bu pandemi sonrasında da şikayetlerimiz artacaktır. Vaktinde müdahale edilmezse o zaman çocuklarında ruh sağlığı bozulabilecektir. Bu nedenle mutlaka yardım alınması gerekiyor. Ailelerin endişesi karşısında artık online görüşmeler, psikoterapiler, muayeneler yapılabiliyor. Bu konuda bilgi alabilirler. Başvuracakları sağlık kuruluşunun aldığı önlemleri öğrenmek için arayabilirler. Birçok klinik bu dönemde çok ciddi önlemler alarak hasta kabul ediyor. Dolayısıyla bu korkuyla çocuğun yardım almasını geciktirmemekte fayda var.

Olumlu davranışlar pekiştirilmeli

Karantina döneminde evde yalnız kalma ve sosyalleşmenin azalmasıyla beraber evdeki çatışmalar bu dönemde arttı. Hatta çocuklara yönelik ev içi şiddetin arttığına dair bildirimler aldık. Çünkü artık daha kısıtlı bir alanda daha fazla beraber olmak bu çatışmaları artırdı. O nedenle herkesin daha fazla sakin olmaya ihtiyacı var. Daha fazla beraber ve daha sıkı yaşamayı öğreneceğiz. Bu oldukça zor bir süreç. Yaşı kaç olursa olsun daha fazla dinleyerek bütün çocuklarımızın dinlenmeye ihtiyacı var. İstemiyor gibi görünse de her zaman dinlemeye açık olduğumuzu onlara belli etmeliyiz. Kendi duygularımızdan daha fazla bahsetmeliyiz. İletişim, yardımlaşma, dayanışma gibi bu tarz olumlu davranışlar pandemi sürecini daha kolay atlatmamızı sağlayacak.