Hıyarcıklı (bubonik) veba nedir, nasıl bulaşır? Koronavirüsten sonra Çin'de yeni bir salgın başladı. Hıyarcıklı (bubonik) veba. Pire ve bakterilerle yayılan hastalık ölümcül olsa da basit antibiyotiklerle tedavi edilebiliyor. Hıyarcıklı veba dönem dönem dünyanın çeşitli yerlerinde ortaya çıkıyor.

Hıyarcıklı (bubonik) veba nedir?

Hıyarcıklı (bubonik) veba nedir, nasıl bulaşır? Koronavirüsten sonra Çin'de yeni bir salgın başladı. Hıyarcıklı (bubonik) veba. Pire ve bakterilerle yayılan hastalık ölümcül olsa da basit antibiyotiklerle tedavi edilebiliyor. Hıyarcıklı veba dönem dönem dünyanın çeşitli yerlerinde ortaya çıkıyor.

Hıyarcıklı (bubonik) veba Çin'in Moğolistan bölgesinde bir kişide tespit edildi Çin'de sağlık yetkilileri, İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nde bir kişide hıyarcıklı veba görüldüğünü açıkladı. Ülkedeki sağlık uyarı sistemi bir kademe yükseltildi.

Hıyarcıklı (bubonik) veba, Yersinia pestis isimli bakteri tarafından meydana getirilen, öncelikle vahşi kemirgenleri etkileyen, insanlara ve diğer hayvanlara pirelerle yayılan, bulaşıcı ve öldürücü bir hastalıktır.

Hıyarcıklı (bubonik) veba, vebanın en sık görülen formudur. Orta çağ Avrupa’sında ‘Kara Ölüm’ olarak bilinirdi. Pirenin ısırdığı ve bakterilerin vücuda girdiği yere en yakın lenf bezlerinde ağrılı şişme ve iltihaplanma görülür.

Hıyarcıklı (bubonik) veba, İleri dönemlerde iltihaplı lenf nodları açılarak akıntlı hal alır. Tedaviye hemen başlanmazsa bakteri vücudun her yerine yayılarak akciğer ve septisemik forma dönüşebilir.

Hıyarcıklı Veba

Hıyarcıklı (bubonik) veba, Bir pire insanı ısırdığında ve yarayı açılmış kanla kirlettiğinde, veba taşıyan bakteriler dokuya geçer. Y. pestis hücrelerin içinde üreyebilir, bu nedenle fagositozlanmış olsalar bile, hala hayatta kalabilirler. Vücutta bir kez girdiklerinde, bakteriler interstisyel sıvıyı boşaltan lenfatik sisteme girebilir. Veba bakterileri,biri beta-adrenerjik blokaja neden olduğu bilinen birkaç toksin salgılar. Y. pestis, enfekte olmuş insanın lenfatik damarlarından, lenf noduna ulaşana kadar akut lenfadenite neden olur. Şişmiş lenf nodları, hastalıkla ilişkili karakteristik buboları(hıyarcıklar) oluşturur ve bu buboların otopsileri, bunların çoğunlukla hemorajik veya nekrotik olduğunu ortaya koymuştur. Eğer enf nodu patlatılmışsa, enfeksiyon kan dolaşımına geçerek sekonder septisemik vebaya neden olabilir ve akciğerlere geçerek sekonder pnömonik vebaya neden olabilir.

İlk kez Çin’in Vuhan kentinde ortaya çıkan ve kısa sürede tüm dünyaya yayılan corona virüsü sonrası Çin’den bir kötü haber daha geldi. Çin’e bağlı İç Moğolistan'da bubonik veba belirtileri gösteren hastaların olmasıyla birlikte alarma geçildi. Peki, bubonik veba nedir? Bubonik veba nasıl bulaşır, belirtileri nelerdir?

Hıyarcıklı (bubonik) vebagörüldüğü çobanın karantinaya aldığı ve durumunun stabil olduğu belirtiliyor. Bakterilerle yayılan hastalık ölümcül olsa da basit antibiyotiklerle tedavi edilebiliyor. Vaka çobanın Cumartesi günü Bayannur kentinde hastaneye gitmesiyle tespit edildi. Hastanın bakteriyi nereden kapmış olabileceği henüz netlik kazanmadı.

Ülkede Hıyarcıklı (bubonik) veba uyarısı en düşük seviye olan 4'ten, bir üst seviye olan 3'e yükseltildi. 3. seviyede, insanlardan veba taşıyabilecek hayvanların avlanmaması ve yenmemesi talep ediliyor.

Hıyarcıklı (bubonik) veba dönem dönem dünyanın çeşitli yerlerinde ortaya çıkıyor. 2017'de Madagaskar'da 300'den fazla vaka ortaya çıkmıştı. Mayıs 2019'da da Moğolistan'da iki kişi hıyarcıklı veba nedeniyle hayatını kaybetmişti.

HIYARCIKLI BUBONİK VEBA (KARA VEBA) BELİRTİLERİ NELERDİR?

- Sırt Ağrısı
- Lenf bezlerinde ağrılı şişme
- lenf bezlerinde iltihaplanma
- Baş ağrısı
- Kusma
- Nefes Darlığı
- Kan Tükürmer
- Kasık Ağrıları
- Vücutta genel ağrı
- Kas Ağrısı
-  Dalgınlık
- Dil Kuruluğu
- Ağız Kuruluğu
- Dilde renk değişikliği
- Halsizlik
- Burun kanaması

Hıyarcıklı (bubonik) veba hastalığın en ölümcül türü olan bubonik veba, Ortaçağ Avrupa'sında hayatı felç etmişti. Bu salgından sonra ‘Kara ölüm' veya ‘Kara veba' diye adlandırılan bubonik veba, dağ sıçanlarında bulunan pireler yoluyla yayılıyor. Veba, Yersinia pestis bakterisi tarafından oluşturulan enfeksiyon hastalıklarının genel adıdır.

Hıyarcıklı (bubonik) veba hastaları mikrop kaptıktan sonra 2-8 gün içerisinde aniden başlayan baş ve sırt ağrıları, ateş, titreme, kusma, nefes darlığı, halsizlik, deri lekeleri, burun kanaması, kan tükürme, kasık ağrıları ve devamlı dalgınlık belirtileri sergilerler.  Dil kurur ve rengi kahverengileşir.

Geçmişte belirli dönemlerde bu hastalığın büyük salgınları yaşanmıştır. 14. yüzyılda kara ölüm olarak kayıtlara geçen salgının, Hıyarcıklı (bubonik) veba olduğu sanılmaktadır.

Geçmişte çiğ dağ sıçanı etinden bulaşmıştı

Bakterinin çiğ yedikleri dağ sıçanından bulaştığı anlaşılmıştı. Moğolistan'ın başkenti Ulanbatur'da BBC'ye konuyla ilgili bilgi veren bir Dünya Sağlık Örgütü yetkilisi, Moğol kültüründe çiğ dağ sıçanı eti ve böbreğinin sağlığa iyi geldiğine inanıldığını söylemişti. Dağ sıçanları hıyarcıklı veba taşıyıcısı olarak bilinen bir tür. Ülkede dağ sıçanı avlamak yasa dışı. Hastalık lenf bezlerinin şişmesiyle kendini gösteriyor.

Üç ile yedi gün arasında ortaya çıkan bu belirti öncesinde hastalığın diğer belirtileri gribe benzediği için teşhis etmesi kolay değil. Öte yandan, Orta Çağ'da kara veba olarak da bilinen bu hastalığın o dönemlerdeki gibi bir salgına dönüşmesi düşük ihtimali. Stanford Kliniği'nden bulaşıcı hastalıklar uzmanı Dr. Shanti Kappagoda "14. yüzyılın aksine bu hastalığında nasıl yayıldığını artık biliyoruz" diyor ve ekliyor:

"Engellemenin yollarını da biliyoruz, hastalanan kişileri antibiyotiklerle iyileştirmenin yollarını da…14. yüzyılda veba Afrika, Asya ve Avrupa'da 50 milyon kişi öldürmüştü. Londra'da son olarak 1665'te görülen salgın, kentin beşte birinin ölümüne yol açmıştı. 19. yüzyılda Çin ve Hindistan'da ortaya çıkan hastalık 12 milyon kişiyi öldürmüştü.

Hıyarcıklı (bubonik) veba nedir, nasıl bulaşır?

Çin'in İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nde bir kişinin veba şüphesi ile tedavi altına alınması, bu hastalığın geçmişi ve bulaşma biçimlerini de gündeme getirdi. Hıyarcıklı (bubonik) veba insanlık tarihindeki en ölümcül hastalıklardan biriydi ancak artık antibiyotikler sayesinde kolayca tedavi edilebiliyor.

Çin'de hıyarcıklı veba ortaya çıktı

Hıyarcıklı (bubonik) veba nedir?

Tedavi edilmezse ölümcül olan vebaya, çoğunlukla kemirgenlerde yaşayan Yersinia pestis isimli hayvansal bir bakteri neden oluyor. Hıyarcıklı (bubonik) veba, hastalığın en insanlara bulaşabilen en yaygın türü. Bu adı, bulaştığı insanın lenflerinde, kasıklarında ve koltuk altlarında oluşan hıyarcık şeklindeki acılı şişliklerden alıyor.

2010 ile 2015 yılları arasında dünya çapında 3 bin 248 vaka bildirildi ve bunların 584'ü hayatını kaybetti. Bu hastalığa tarihte, kara ölüm adı da verildi. Bunun nedeni de hastalığın uzuvlarda oluşturduğu kangrenimsi karartılardı.

Hıyarcıklı (bubonik) veba Hastalık nasıl etkiliyor?

Hıyarcıklı (bubonik) vebaDA, Enfekte olan kişi genel olarak iki ila altı gün içerisinde hastalık belirtileri göstermeye başlıyor. Yumurta büyüklüğü kadar şişebilen lenf bezlerinin yanında, hastalar, yüksek ateş, titreme, baş ağrısı, has ağrısı ve yorgunluk gibi belirtiler gösteriyor. Veba aynı zamanda ciğerleri de etkiliyor, öksürük, göğüs ağrısı ve nefes alma güçlüğüne sebep oluyor.

Bakteri kana da karışarak sepsis adı verilen duruma neden olabiliyor. Bu noktada Hıyarcıklı (bubonik) veba, doku zedelenmesi, organ yetmezliği ve ölüme varabiliyor.

Hıyarcıklı (bubonik) veba Nasıl kaparsınız?

- Enfekte olmuş bitlerin insanı ısırması sonucu geçebiliyor.

- Hastalıklı fare, sıçan gibi kemirgenlerle temas edilmesi ile bulaşabiliyor.

- Hastalık taşıyan hayvan veya kişiden havaya saçılacak damlacıkların nefes yoluna karışması ile de vücuda girebiliyor.

-  Kedi köpek gibi evcil hayvanlar da bit ısırıkları veya hastalıklı kemirgeni yiyerek hastalık kapabiliyor.

- Moğolistan Özerk Bölgesi'ndeki vaka sonrası, Çin hükümeti veba taşıma ihtimali olan hayvanların etlerinin yenilmesini yasakladı. Veba sonucu hayatını kaybeden kişinin cenazesi ile yakın temas eden kişilere de hastalık bulaşabiliyor.

Hastalık eğer tedavi edilmezse yüksek ihtimalle ölümcül olabiliyor. Bu nedenle hızlı bir antibiyotik tedavisinin hayati.

Kan ve diğer örnekler üzerinde yapılan laboratuvar testleri de erken teşhis açısından önemli ve hayat kurtarıyor.

HIYARCIKLI VEBA BUBONİK TEDAVİSİ

Hıyarcıklı (bubonik) vebaDA, Hastanın öyküsü, kliniği, kan tahlilleri ve lenf bezi biyopsisi ile tanı konur. Ciddi komplikasyonların ve ölümün engellenebilmesi için erken tanı ve tedavi çok önemlidir. Tedavide antibiyotikler kullanılır. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa başarı o kadar artar. Belirtilerin ortaya çıkmasından en fazla 20 saat sonra tedaviye geçilmelidir. “Streptomisin” ve “Tetrasiklin” başvurulacak antibiyotiklerdendir.

Hıyarcıklı (bubonik) vebadan korunmanın en etkili yolu hastalığın bulaşmasına neden olan pirelerin yaşadığı yerlerden ve hayvanlardan uzak durmaktır. Çevre daima temiz olmalı, güneş gören yerler tercih edilmelidir (bakteri güneş ışınlarının etkisinde kaldığında hızla ölür) ve en önemlisi veba hastalığı taşıyan kişi ve hayvanlar ile temastan kesinlikle kaçınılmalıdır. Kırsal alanlarda kalacaklar ve açık hava etkinliklerine katılacaklar mutlaka DEET içeren böcek öldürücüler ve permetrinli giysi ve eşyalar kullanmalıdır. Aşı çalışmaları devam etmektedir.

DİĞER VEBA TÜRLERİ

Tarih boyunca bir çok veba görülmüştür. Bakteri vücuda girdikten sonra 2-8 günlük kuluçka süresini takiben ani bir ateş yükselmesi, baş ağrısı, vücut ağrısı, titreme, şiddetli halsizlik, bulantı ve kusma görülür.

Septisemik Veba

Bakteri vücuda girdiğinde bubon oluşturmadan direkt kan dolaşımına yayılırsa bu form gelişir. Bakteri vücuda pire ısırığı ile veya enfekte materyalin derideki çatlaklara direk temasıyla girebilir. Ayrıca ilerlemiş bubonik veba da septisemik forma dönüşebilir. Ateş, titreme, aşırı zayıflama, karın ağrısı, şok, ciltte ve iç organlarda kanamalar, buna bağlı olarak parmaklarda, ayaklarda, burun üzerinde dokuların ölümüne bağlı siyahlaşma görülür.

Pnömonik Veba (Akciğer vebası)

Vebanın en öldürücü ve en az görülen formudur. Tedavisiz septisemik veya ilerlemiş bubonik vebanın kan yoluyla akciğerlere ulaşmasıyla veya enfekte partikülün solunum yoluyla alınmasıyla gelişebilir. Akciğer vebası gelişenler havaya saçtıkları enfekte parçacıklarla hastalığın diğer insanlara yayılımına neden olurlar. Ateş, öksürük, nefes darlığı, göğüs ağrısı, kanlı ve mukuslu balgam, solunum yetmezliği ve şok gelişir. Tedavi edilmeyenlerde birkaç gün içinde ölümle sonuçlanır.

Hıyarcıklı (bubonik) veba Bu bir salgına dönüşebilir mi?

Veba hastalığına dünyanın farklı bölgelerinde halen rastlanıyor. Yakın zaman önce Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Madagaskar'da salgınlar yaşandı. Eski çağlarda özellikle de Orta Çağ'da veba salgınlarına sıklıkla rastlanıyordu ancak hızlı müdahaleler sayesinde artık salgınlar bölgesel kalıyor.

Southampton Üniversitesi'nde mikrobiyolog olarak görev yapan Doktor Matthew Dryden, Moğolistan'daki vakanın hızla tecrit edilmiş olmasının önemine vurgu yapıyor:

"Hıyarcıklı veba, Covid 19'un aksine antibiyotiklerle tedavi edilebiliyor. Durum her ne kadar endişe verici olsa da tek bir vakadan bahsediliyor ki bu vaka da hızla tedavi edilebilir."