Nefes alınamayacak kadar büyük

19 Ekim'de Çin'e geldiğimde şu haberle karşılaştım: Soğuk hava, yetersiz rüzgâr, kömürle ısınma ve çiftçilerin hasadın artıklarını yakmasıyla, kuzeydoğudaki 10 milyon nüfuslu sanayi şehri Harbin'de muazzam bir hava kirliliği oluştu.

19 Ekim'de Çin'e geldiğimde şu haberle karşılaştım: Soğuk hava, yetersiz rüzgâr, kömürle ısınma ve çiftçilerin hasadın artıklarını yakmasıyla, kuzeydoğudaki 10 milyon nüfuslu sanayi şehri Harbin'de muazzam bir hava kirliliği oluştu.

Durum o kadar kötüydü ki, otobüs şoförleri duman yüzünden birkaç metre ilerisini görebildikleri için kayboluyordu. Harbin'in resmi internet sitesinde, "farlarını yakan araçlar yayalardan hızlı ilerleyemezken, birkaç metre ötedeki trafik ışıklarını görmeye çalışan sürücüler sık sık korna çalıyor" uyarısı yer almış. NASA Yeryüzü Gözlemevi şu açıklamayı yaptı: "Harbin'in bazı semtlerindeki ince partikül madde yoğunluğu (PM2.5) metreküpte bin mikrograma kadar çıktı. Karşılaştırma yapmak gerekirse, ABD Çevre Koruma Dairesi'nin (EPA) hava kalitesi standartlarına göre PM2.5 oranı metreküpte 35'in altında olmalı". Yani Harbin ABD'nin izin verdiği azami düzeyi yakalamak için hava kirliliğini yüzde 97 azaltmalı. NASA "Harbin'deki hastaneler, solunum sorunları nedeniyle başvuran hasta sayısının yüzde 30 arttığını ve birçok eczanede yüz maskesi kalmadığını bildirdi" dedi. ABD'li caz şarkıcısı Patti Austen, Pekin'deki konserini (etkinliğin web sitesinde yazdığına göre) "şiddetli bir astım krizi ve solunum yolu enfeksiyonu nedeniyle" iptal etti. Çevre aktivistlerinin ABD-Çin Temiz Enerji İşbirliği Girişimi'nce (Juccce) Şanghay'da düzenlenen toplantısında, ebeveynlerin en önemli konuşma konusu nerede yaşayabilecekleri, çocuklarını ne zaman dışarı çıkaracakları ve hangi su ve yiyecekleri güvenle tüketebilecekleriydi. Bu toplantıdan birkaç gün sonra, Hal Harvey'nin Çin'de yaşanan son "hava kirliliği kıyameti" hakkında verdiği bilgileri dinledim. Ülkedeki hava kalitesini kontrol altına almak için Çin hükümetiyle birlikte çalışan Energy Innovation şirketinin CEO'su Harvey, "Çin ekonomik başarı kriterlerinin biri hariç tümünü karşılasa ne olur?" diye sordu ve sorusunu yine kendisi yanıtladı: "Orada yaşanmaz". İçlerinde hapsolduktan sonra o parlak binalara sahip olmanın ne yararı var? Trafik sürekli tıkalıysa, Çin'in hızlı büyümesinin Pekin'deki dört milyon kişiyi otomobil sahibi yapmasının ne anlamı var? Çin'deki kişi başına gelirin eskiden yoksul olan on milyonlarca köylünün süt ve et alabileceği kadar yükselmesi, insanlar ürünün etiketlerine güvenemedikten sonra neye yarar? Solunabilecek temiz hava olmadıktan sonra, GSYH'deki tüm o artışın ne faydası var? Son 30 yılda şaşırtıcı boyutta fiziksel altyapı (modern şehirler, havaalanları, limanlar ve iletişim kuruluşları) inşa eden Çin, tarihte görülmemiş bir hızla, görülmemiş sayıda insanı yoksulluktan kurtardı. Ama Devlet Başkanı Şi Cinping, bu başarının mahvedilmiş topraklar ve kirli hava yüzünden tehlikeye düşmesini önleyecek altyapıyı (kurumsallaşmış yasalar, mahkemeler ve kurallar) kurmazsa, Çin duraklar. Tabii, bunu yapmak hiç de kolay değil. Çin çok sayıda çatışan çıkarın bulunduğu bir tek parti sistemiyle yönetiliyor. Harvey, "Pekin'deki daha açık fikirli parti liderleri 'Bu kirliliği temizlemeliyiz' diyebilir. Ama bunlar yine de, çoğunlukla ekonomik büyümeye yaptıkları katkıya göre ödüllendirilen yerel yöneticilerin, çevresel kaygılara en az ekonomik çıkarlar kadar öncelik tanımasını sağlamak zorunda" diyor. Bu da ortak kaynakları (hava, su, toprak, gıda güvenliği) korumanın en az artırmak kadar önemli olduğuna inanan sistem mensuplarına gerçek bir değer ve kurumsal güç vermeyi gerektiriyor. Harvey "Sonuçta pasta yenilebilir olmadıktan sonra, ne kadar büyük olduğunun bir önemi yok" diyor. (1970'lerde havayı ve suyu korumak için gerekli teşkilatları kuran ileri görüşlü Amerikalılara minnettar olmalıyız. Bir daha Çevre Koruma Dairesi'ni yerden yere vuran biriyle karşılarsanız, onu bir haftalığına Harbin'e gönderin.) Juccce'nin kurucusu Peggy Liu, bir ev, bir araba, bahçe ve tüketim toplumu içeren Amerikan Rüyasından farklı olması gereken, daha sürdürülebilir bir "Çin Rüyası" belirleyip uygulamaya geçirmek için Çinli tüketiciler, üreticiler ve bürokratlarla birlikte çalışıyor. Bence Şi'nin yapabileceği en önemli şey, sürdürülebilir Çin Rüyasının kurumsal altyapısını inşa etmek. Liu geçenlerde şöyle yazdı: "Çin'deki nehirlerin endüstriyel atıklar yüzünden kıpkırmızı akması; göl lerimizi n ve plajlarımızın kalın bir su yosunu tabakasıyla kaplanması veya Huangpu Nehri'nde 18 bin virüslü domuz leşinin yüzmesi gerekmiyor. Çocuklarımızın dışarıda oynamasına izin verip vermeyeceğimize karar vermek için, her gün telefonumuzdaki hava kalitesi endeksi uygulamasına bakmak zorunda kalmamalıyız. Çocuklarımız ilk kez yurtdışına çıktıklarında, artık 'Anne, gökyüzü neden bu kadar mavi?' diye sormamalı. Çin bundan daha iyisini yapabilir. Çin müreffeh bir hayat ve istikrarlı bir toplum kurmak için kendi özgün yaklaşımını oluşturmalı. Bunu kısa süre içinde yapmazsak, Çin Kâbusu ile karşı karşıya kalıırız. Çin Kâbusu da küresel bir kâbusa dönüşür". THE NEW YORK TIMES