Korkanların belli taktikleri var

Yeni bir araştırmaya göre, kendilerine farklı davranılacağını düşünen insanlar üyesi oldukları topluluğu en iyi biçimde yansıtmaya çalışıyor.

Söz gelimi, aşırı kilolu bir kişi şişmanların hantal oldukları yönündeki basmakalıp görüşü silmek için giyimine aşırı bir özen gösterebilir. Siyahilerin şiddete eğilimli olduklarıyla ilgili önyargıya alışkın bir siyahi daha çok gülümseyerek bunu yok etmeye çalışabilir. Söz konusu araştırma insanların belli kalıpların ayrımında olduklarını ve bunlarla baş etmeye çalıştıklarını ortaya koyuyor. Araştırmayı yürüten Arizona Eyalet Üniversitesi lisansüstü öğrencisi Rebecca Neel verdiği bir demeçte, “Önyargı kavramı çoğu zaman basit ve tek bir olgu başka toplulukların üyesi olanlara duyulan genel bir nefret- olarak değerlendirilmektedir. Oysa, son dönemde yapılan araştırmalar önyargının gerçekte çok farklı türleri olduğunu ortaya koyuyor,” yorumunu yaptı.

Bir başka deyişle, insanlar aşırı kilolulardan yalnızca hoşlanmamakla kalmayıp, onları pasaklı ve özdenetimden yoksun kişiler olarak değerlendirerek basmakalıp bir sınıflandırmaya da tabi tutuyorlar. Noel ve arkadaşları araştırma kapsamında kendilerini aşırı kilolu ya da normal kilolu olarak tanımlayan 75 üniversite öğrencisinden yararlandılar.

Deneklere gelişigüzel seçecekleri üç demografik toplulukla ilgili sorulara yanıt vermeleri gerektiği söylendi; gerçekte, tümüne de sorulan sorular Müslümanlar, Meksika kökenli Amerikalılar ve obezlerle ilgiliydi. Deneklerden yeni biriyle tanıştıklarını varsaymaları ve ardından bu kişinin üzerinde iyi bir izlenim yaratmak için kendilerine sunulan buluşmaya zamanında gelmek, giyimine özen göstermek, gülümsemek, dingin bir görünüm sergilemek gibi seçeneklerden hangilerini yeğleyeceklerini belirtmeleri de istendi. Ancak kimi denekler önce toplulukla ilgili sorulara yanıt verdiklerinden, kendilerine ilk izlenimle ilgili sorular yöneltildiğinde kafalarında toplulukla ilintili kalıplar vardı. Geri kalanlar da araştırmayı ters yönde tamamlamışlardı.

KALIPLAR DEĞİŞİYOR

Araştırmadan elde edilen sonuçlar belli kalıplara sokma düşüncesinin insanların davranışlarını değiştirdiğini ortaya koyuyordu. Obezlerle ilgili soruları ilk aşamada yanıtlayan aşırı kilolu denekler arasında iyi bir ilk izlenim için “temiz giyinmenin” son derece önemli olduğu görüşü çok daha yaygındı. Kalıpların önceden anlaklarına kazınmasına olanak verilmeyen normal kilolu ve aşırı kilolu denekler arasında ise olumlu bir izlenim için dakikliğe öncelik verenlerin çok daha yaygın olduğu görüldü. Araştırmacılar ikinci bir çalışmada da aynı deneyi bu kez aşırı kilolu erkeklere ve siyah erkeklere uyguladılar. Kalıplar önceden sunulduğunda, aşırı kilolu erkeklerin iyi bir ilk izlenim için öncelikle derli toplu ve temiz bir giyinmek gerektiğine dikkat çektikleri görüldü. Kendileriyle ilgili olarak çoğu zaman şiddet yanlısı ve asosyal oldukları yönünde bir önyargının egemen olduğu siyah erkeklerin de güleryüze öncelik tanıdıklarına tanık olundu. Neel, “Kendilerine leke sürülmüş toplulukların üyeleri bu tür olumsuz duygulara hedef olacakları beklentisiyle kendilerini çok farklı biçimlerde sunmaya çalışabilirler,” diyor.

Basmakalıp görüşlerin birçoğu zarar verirken, kimileri en azından belli topluluklar için- yararlı olabilir. 2010 Eylülünde yayımlanan bir araştırmada kendilerine (asılsız bir biçimde) cinsiyetlerinin yön bulma konusunda üstün olduğu söylenen erkeklerin yol bulma ve benzeri işlerde kendilerine böylesine bir güven desteği verilmeyenlere kıyasla daha başarılı oldukları görüldü. Öte yandan, bağlı oldukları topluluğun belli bir alanda kötü olduğu (söz gelimi, matematik dalında kadınlar) söylendiğinde o kişilerin gerçekten de başarısız oldukları görüldü. Ruhbilim uzmanları bu olguya stereotip tehdidi adını veriyorlar.

BİLİM TEKNOLOJİ EKİ