Kar Tanesi Nasıl Oluşur?

Dantel işleyenlere esin kaynağı olacak kadar hoş görünümlü olan kar taneleri biçimlerini neye borçlu?

Her kar tanesi eşsizdir, derler. Eşsiz olabilirler ama aslında kar tanelerinin hepsinin bazı çarpıcı ortak özellikleri vardır. İlk bakışta görmek çok kolay olmasa da, bütün kar tanelerinde aynı tür bir simetri bulunur: “Altı katlı radyal simetri“. Radyal sözcüğü, bir dairenin yarıçapına işaret eder ve merkezden kenarlara doğru uzanımı anlatmada kullanılır. Eğer bir kar tanesinin merkezinden kenarlarına doğru uzanan, eşit aralıklı 6 tane çizgi çizerseniz, her aralıkta birbirine tıpatıp benzeyen desenler kaldığını fark edersiniz.

Peki kar taneleri böyle desenlere yani 6-katlı radyal simetriye nasıl sahip oluyor? Dantel işlemeyi seven kişilere esin kaynağı olacak kadar hoş görünümlü olan bu kar tanelerini dantel gibi işleyen koşullar acaba nedir? Onların hepsinin hem aynı tür simetriye sahip olmasını, hem de her birinin bu simetrinin benzersiz bir örneğini sergilemesini sağlayan süreçler tam olarak nasıl işliyor?

Bir Kar Tanesinin Doğuşu

Kar, bir buluttan düşen donmuş su damlacığından ibaret değildir. Bir kar tanesini farklı kılan, yavaşça oluşması ve bulutun içinde büyümesidir. Su buharı havada ilerleyip, bir parçacık üzerinde yoğunlaştığı (gaz hâlden katı hâle geçtiği) zaman bir kar tanesi oluşur. Bu durumda, yavaşça büyüyen bir kristal söz konusudur. Bu kristalin oluşumunu başlatmak için ise toz taneciği gibi ufak bir nesneye gerek vardır.

Buharın yoğunlaşabilmesini sağlayan iki temel yol bulunur. Bu yolların her ikisi de, kar tanesinin sonunda sahip olacağı biçim üzerinde büyük rol oynar. İlk yol, kristal yüzeylerinin yani “faset”lerin oluşumudur. Bir faset aslında prizma gibi üç boyutlu bir şekil üzerindeki düz bir yüzdür. Kristal büyürken doğal biçimde ortaya çıkarlar. Buz kristallerinde aldıkları şekil, kristali oluşturan moleküllerin şeklini yansıtır. Donmuş buzun kristal yapısı 6-kenarlı bir şekildir. Dolayısıyla, buzul bir faset de altı kenarlı olur. İşte kar tanelerindeki altı katlı radyal simetrinin kökeni budur.

Kristalin buzun yapısı hegzagonaldir. Kar tanesi büyümesinin ikinci yolu ise dal oluşumudur. Kar tanesi büyümesinin ikinci yolu ise dal oluşumudur. Bekleneceği üzere, o güzel ağaç benzeri yapıları oluşturan süreç budur. Dallar ortaya çıkar; çünkü su buharı, dokunduğu ilk şeyin üzerinde yoğunlaşır. Eğer bir kar tanesinin yüzeyinde ufacık bir çıkıntı varsa, buhar daha ileri gitmek yerine orada yoğunlaşacaktır. Artık çıkıntı daha da büyümüş ve o noktada su buharı “yakalama” olasılığı daha da artmıştır. Bu süreç kendini yineledikçe, dallar uzar.

BİLİMFİLİ