Güneş fırtınaları dünyaya zarar verebilir
1859'da Güneş'te meydana gelen bir patlama Dünya'daki telgraf tellerini vurdu ve operatörleri şoke eden ve kağıtlarının tutuşmasına yol açan kıvılcımlar saçılmasına neden oldu. 
Bu, tarihin kaydedilmiş en büyük jeo-manyetik fırtınasıydı. Güneş, Dünya'ya savrulan milyarlarca metreküp elektron ve proton saçtı ve bu partiküller gezegenin manyetik alanına çarpınca, yerden elektrik hatlarına geçerek devrelerde aşırı yüklenmeye yol açan güçlü elektrik akımlarıyla birlikte, gece semalarında olağanüstü güzellikte kırmızı, yeşil ve mor ışıklar (aurora) ortaya çıkardı.
Böylesi bir fırtına 21'inci yüzyılda meydana gelseydi, Dünya'nın yörüngesindeki bazı telekomünikasyon uyduları devre dışı kalırdı. GPS sinyalleri karışırdı. Elektrik şebekeleri çökebilir, koca bir kıtayı karanlığa gömebilirdi. Bilim insanları bir sonraki dev güneş fırtınasının ne zaman gerçekleşeceğini veya Dünya'yı vurup vurmayacağını tahmin etmenin imkânsız olduğunu söylüyor.
Bildikleri şeyse, güneş lekeleri arttıkça fırtınaların da arttığı ve bu sonbaharda Güneş'in 11 yıllık döngüsünün zirveye ulaşacağı. Güneş lekeleri, güneş patlamalarının baş gösterdiği çalkantılı manyetik alan bölgeleri. Gelgitleri ve akışları yüzlerce yıldır gözlemleniyor ama güneş bilimciler lekelerin içindeki manyetik alanların güneş patlaması adı verilen parlak patlamalara ve "koronal kütle püskürtmesi" olarak bilinen dev partikül patlamalarına yol açabileceğini ancak son yıllarda keşfetti.
Uzmanlar, 1859'daki fırtınayı kaydeden amatör İngiliz astronomun adıyla Carrington olayı olarak bilinen devasa bir güneş patlamasının, Dünya üzerindeki etkileri hakkında ikiye bölünmüş durumda. ABD'deki elektrik dağıtım firmaları tarafından elektrik şebekesini kontrol etmek amacıyla kurulan kâr amacı gütmeyen Kuzey Amerika Elektrik Güvenirlik Kurumu'ndan John Moura, kıta çapında bir elektrik kesintisinin milyonlarca insanı etkileyeceğini ama bunun "kontrol edilebilir" olduğunu söylüyor. Şebekenin büyük bir bölümünün bir hafta içinde çalışır hale getirilebileceğini söylüyor.
Diğerleri daha kötümser. Güneş'teki büyük bir patlamanın sadece ışıkların sönmesine yol açmayacağını, aynı zamanda jeneratörlere ve şebekenin diğer kritik bileşenlerine de zarar vereceğini söylüyor. ABD'nin en büyük bilimsel araştırma kurumu Ulusal Araştırma Konseyi'ne göre, "bazı yerler aylarca elektriksiz kalabilir ve yıllar süren kronik kesintiler de mümkün." Geçen Temmuz'da olduğu gibi Güneş'te çok büyük bir p atlama olsa bile, herhangi bir zarara yol açmadan güneş sisteminin başka bir yönüne gitmesi olasılığı var. Dev bir güneş patlaması, nadiren Dünya'ya ulaşır. Güneş'in elektrik şebekelerini çökertme yeteneğiyle ilgili en çok incelenmiş ve en açık örnek, 1989'da Quebec'te meydana geldi. Günün erken saatlerinde bir güneş fırtınası elektrik hatlarında akıma yol açarak şalterleri attırdı. Birkaç dakika içinde eyaletin tamamı karanlığa gömüldü. Elektrik günün ilerleyen saatlerinde geldi.
Kanada, birkaç ay sonra Toronto Borsası'ndaki bilgisayarların kapanmasına yol açan başka bir güneş fırtınasının etkisinde kaldı. Moura'nın görev yaptığı kurum, geçen yıl elektrik dağıtım şirketlerinin şebekenin bağlantısını kesip jeneratörleri korumak için önceden uyarılacağı bir sistemin mevcut olduğunu söyledi. Işık hızında hareket eden güneş patlamaları, Dünya'ya 8.5 dakikadan kısa bir sürede ulaşıyor ve radyo frekanslarının bir kısmını bozabiliyor.
Ancak daha çok endişeye yol açan şey, milyarlarca metreküp elektron ve protonun etrafa saçılarak saatte bir buçuk milyon kilometre hıza ulaştığı "koronal kütle püskürtmesi". Güneş ile Dünya arasındaki 150 milyon kilometrelik mesafeyi kat etmesi iki ila üç gün süren partiküller, hiçbir zaman yere düşmüyor; gezegenin manyetik alanı onları itiyor. Ama daha sonra manyetik alanda sıkışıp kalıyorlar. İleri-geri sıçramaları, yeni manyetik alanlar yaratıyor ve bunlar da yeryüzünde elektrik akımına yol açıyor. Bu akım artışları daha sonra yerden dalga dalga yükselerek elektrik hatlarına ulaşıyor. Güneş her gün birkaç koronal kütle püskürtmesine sahne oluyor.
Bunlardan biri, 15 Mart'ta doğrudan Dünya'ya çarparak görkemli bir aruroraya yol açtı ama gözle görülebilir bir zarara yol açmadı. NASA'nın Güneş'i izleyen uzay aracı, güneş lekelerini takip ediyor ve hangi bölgelerde patlama olabileceğiyle ilgili uyarıda bulunabiliyor. Fırtına Analiz Danışmanları isimli şirketin sahibi olan John Kappenman, olası bir felakete karşı uyarıda bulunuyor. "Güneş'le Rus ruleti oynuyoruz" diyor.
THE NEW YORK TIMES
1859'da Güneş'te meydana gelen bir patlama Dünya'daki telgraf tellerini vurdu ve operatörleri şoke eden ve kağıtlarının tutuşmasına yol açan kıvılcımlar saçılmasına neden oldu.
Bu, tarihin kaydedilmiş en büyük jeo-manyetik fırtınasıydı. Güneş, Dünya'ya savrulan milyarlarca metreküp elektron ve proton saçtı ve bu partiküller gezegenin manyetik alanına çarpınca, yerden elektrik hatlarına geçerek devrelerde aşırı yüklenmeye yol açan güçlü elektrik akımlarıyla birlikte, gece semalarında olağanüstü güzellikte kırmızı, yeşil ve mor ışıklar (aurora) ortaya çıkardı.
Böylesi bir fırtına 21'inci yüzyılda meydana gelseydi, Dünya'nın yörüngesindeki bazı telekomünikasyon uyduları devre dışı kalırdı. GPS sinyalleri karışırdı. Elektrik şebekeleri çökebilir, koca bir kıtayı karanlığa gömebilirdi. Bilim insanları bir sonraki dev güneş fırtınasının ne zaman gerçekleşeceğini veya Dünya'yı vurup vurmayacağını tahmin etmenin imkânsız olduğunu söylüyor.
Bildikleri şeyse, güneş lekeleri arttıkça fırtınaların da arttığı ve bu sonbaharda Güneş'in 11 yıllık döngüsünün zirveye ulaşacağı. Güneş lekeleri, güneş patlamalarının baş gösterdiği çalkantılı manyetik alan bölgeleri. Gelgitleri ve akışları yüzlerce yıldır gözlemleniyor ama güneş bilimciler lekelerin içindeki manyetik alanların güneş patlaması adı verilen parlak patlamalara ve "koronal kütle püskürtmesi" olarak bilinen dev partikül patlamalarına yol açabileceğini ancak son yıllarda keşfetti.
Uzmanlar, 1859'daki fırtınayı kaydeden amatör İngiliz astronomun adıyla Carrington olayı olarak bilinen devasa bir güneş patlamasının, Dünya üzerindeki etkileri hakkında ikiye bölünmüş durumda. ABD'deki elektrik dağıtım firmaları tarafından elektrik şebekesini kontrol etmek amacıyla kurulan kâr amacı gütmeyen Kuzey Amerika Elektrik Güvenirlik Kurumu'ndan John Moura, kıta çapında bir elektrik kesintisinin milyonlarca insanı etkileyeceğini ama bunun "kontrol edilebilir" olduğunu söylüyor. Şebekenin büyük bir bölümünün bir hafta içinde çalışır hale getirilebileceğini söylüyor.
Diğerleri daha kötümser. Güneş'teki büyük bir patlamanın sadece ışıkların sönmesine yol açmayacağını, aynı zamanda jeneratörlere ve şebekenin diğer kritik bileşenlerine de zarar vereceğini söylüyor. ABD'nin en büyük bilimsel araştırma kurumu Ulusal Araştırma Konseyi'ne göre, "bazı yerler aylarca elektriksiz kalabilir ve yıllar süren kronik kesintiler de mümkün." Geçen Temmuz'da olduğu gibi Güneş'te çok büyük bir p atlama olsa bile, herhangi bir zarara yol açmadan güneş sisteminin başka bir yönüne gitmesi olasılığı var. Dev bir güneş patlaması, nadiren Dünya'ya ulaşır. Güneş'in elektrik şebekelerini çökertme yeteneğiyle ilgili en çok incelenmiş ve en açık örnek, 1989'da Quebec'te meydana geldi. Günün erken saatlerinde bir güneş fırtınası elektrik hatlarında akıma yol açarak şalterleri attırdı. Birkaç dakika içinde eyaletin tamamı karanlığa gömüldü. Elektrik günün ilerleyen saatlerinde geldi.
Kanada, birkaç ay sonra Toronto Borsası'ndaki bilgisayarların kapanmasına yol açan başka bir güneş fırtınasının etkisinde kaldı. Moura'nın görev yaptığı kurum, geçen yıl elektrik dağıtım şirketlerinin şebekenin bağlantısını kesip jeneratörleri korumak için önceden uyarılacağı bir sistemin mevcut olduğunu söyledi. Işık hızında hareket eden güneş patlamaları, Dünya'ya 8.5 dakikadan kısa bir sürede ulaşıyor ve radyo frekanslarının bir kısmını bozabiliyor.
Ancak daha çok endişeye yol açan şey, milyarlarca metreküp elektron ve protonun etrafa saçılarak saatte bir buçuk milyon kilometre hıza ulaştığı "koronal kütle püskürtmesi". Güneş ile Dünya arasındaki 150 milyon kilometrelik mesafeyi kat etmesi iki ila üç gün süren partiküller, hiçbir zaman yere düşmüyor; gezegenin manyetik alanı onları itiyor. Ama daha sonra manyetik alanda sıkışıp kalıyorlar. İleri-geri sıçramaları, yeni manyetik alanlar yaratıyor ve bunlar da yeryüzünde elektrik akımına yol açıyor. Bu akım artışları daha sonra yerden dalga dalga yükselerek elektrik hatlarına ulaşıyor. Güneş her gün birkaç koronal kütle püskürtmesine sahne oluyor.
Bunlardan biri, 15 Mart'ta doğrudan Dünya'ya çarparak görkemli bir aruroraya yol açtı ama gözle görülebilir bir zarara yol açmadı. NASA'nın Güneş'i izleyen uzay aracı, güneş lekelerini takip ediyor ve hangi bölgelerde patlama olabileceğiyle ilgili uyarıda bulunabiliyor. Fırtına Analiz Danışmanları isimli şirketin sahibi olan John Kappenman, olası bir felakete karşı uyarıda bulunuyor. "Güneş'le Rus ruleti oynuyoruz" diyor.
THE NEW YORK TIMESPaylaş
Yazar: Zeynep GÜÇLÜCAN
Görüntülenme:Güncellenme Tarihi:01 Nisan 2013Yayınlanma Tarihi:04 Nisan 2013
İlgili İçerikler
Köşe Yazarları
Sosyal Sorumluluk Projeleri
Kategori Bulutu
Psikiyatri AFAZİ Tüp Bebek Alkol Bağımlılığı Otizm Saç Dökülmesi Esrar Bağımlılığı Alzheimer Bebek Gelişimi Kokain Bağımlılığı Baş Ağrıları Stres Kumar Bağımlılığı Demans Depresyon Sanal Bağımlılık Migren Alerji Opiat Bağımlılığı Parkinson Kadın Hastalıkları Sigara Bağımlılığı Şizofreni Obezite Kardioloji Bipolar Bozukluk Cilt Bakımı