Galler’de uygulanan sıra dışı aşılama programı, zona aşısının demans gelişme riskini %20 oranında azaltabileceğini, hatta mevcut demansın ilerlemesini yavaşlatabileceğini ortaya koydu. Kadınlarda etkinliğin daha güçlü olduğu tespit edildi.

 

Demans dünya genelinde hızla artan bir halk sağlığı sorunu olmaya devam ederken, Stanford Medicine öncülüğünde yürütülen çığır açıcı bir araştırma, beklenmedik bir çözümün halihazırda elimizde olabileceğini gösteriyor: zona aşısı. Galler’deki benzersiz bir aşılama politikası sayesinde ortaya çıkan doğal deney, demans riskinin aşı olanlarda belirgin şekilde azaldığını kanıtladı.

Galler’deki Doğal Deney Bilim İnsanlarına Eşsiz Fırsat Sundu

1 Eylül 2013’te Galler, 79 yaşındaki bireylere bir yıl boyunca canlı attenüe zona aşısı uygulanmasını içeren yeni bir ulusal program başlattı. Ancak 80 yaşına girenler bu programın dışında kaldı. Bu yaş sınırı, bilim insanlarının neredeyse rastgele dağıtılmış iki benzer grup arasında karşılaştırma yapabilmesine olanak tanıdı. Araştırmacılar, bu durumu “rastgele kontrollü çalışmaya en yakın doğal deney” olarak tanımladı.

Bu çarpıcı şartlar altında incelenen 280.000’den fazla yaşlının sağlık kayıtları, aşı olanların olmayanlara kıyasla demansa yakalanma ihtimalinin %20 daha düşük olduğunu ortaya koydu. Bu, şimdiye dair gözlemlenen en güçlü ilişkilerden biri.

Demans Riskini Azaltan Etki Her Analizde Güçlü Kaldı

Araştırmanın Nature dergisinde yayımlanan sonuçlarına göre zona aşısı yalnızca zona hastalığını azaltmakla kalmadı, aynı zamanda uzun vadede beyin sağlığı üzerinde şaşırtıcı şekilde koruyucu bir etki gösterdi.

Ayrıca, verilerle yapılan her alternatif analiz — ölüm nedenleri, yaş pencereleri, farklı alt gruplar — aynı sonuca işaret etti:

- Aşı → Daha düşük demans riski
- Aşı → Kadınlarda daha güçlü koruma
- Aşı → Şiddetli demans ilerlemesini yavaşlatma potansiyeli

Stanford’dan Dr. Pascal Geldsetzer, sonuçların gücünü şu sözlerle vurguladı:

“Veri ne taraftan incelenirse incelensin, bu güçlü ve tutarlı koruyucu etki aynen karşımıza çıkıyor.”

Zona Aşısı Alzheimer ve Demans Üzerinde Nasıl Bir Etki Yaratıyor?

Bilim insanları henüz kesin mekanizmayı bilmiyor ancak olası açıklamalar şöyle sıralanıyor:

-Bağışıklık sisteminin güçlenmesi

-Varisella-zoster virüsünün reaktivasyonunun azaltılması

-Sinir hücrelerinde iltihaplanmanın önlenmesi

-Beyin için genel bir immün koruma kalkanı oluşturması

Bu bulgular, viral enfeksiyonların demans gelişiminde düşündüğümüzden daha büyük bir rol oynayabileceği teorisini güçlendiriyor.

Kadınlarda Etki Daha Yüksek: Neden?

Araştırma, zona aşısının kadınlarda daha belirgin koruma sağladığını gösterdi. Muhtemel nedenler:

-Kadınların aşıya daha güçlü bağışıklık yanıtı vermesi

-Zona hastalığının kadınlarda daha sık görülmesi

-Kadınlarda antikor üretiminin genetik olarak daha aktif olması

Bu bulgu, cinsiyet farklılıklarının demans araştırmalarında öneminin arttığını gösteriyor.

Mevcut Demans Hastalarında Bile İlerlemeyi Yavaşlatabilir

Araştırmanın Cell dergisindeki bölümünde, demansı olan kişilerin verileri incelendi. Aşı olan demans hastalarında:

Demanstan ölüm oranlarının %30’a düştüğü

Hastalığın ilerleme hızının belirgin biçimde yavaşladığı

gözlemlendi.

Bu sonuçlar, zona aşısının potansiyel bir terapötik etki bile gösterebileceğini düşündürüyor.

Benzer Etkiler Dünya Genelinde De Gözlemlendi

Stanford ekibi aynı ilişkiyi şu ülkelerde de buldu:

-İngiltere

-Kanada

-Avustralya

-Yeni Zelanda

Bu tutarlılık, bulguların tesadüf olmadığını ortaya koyuyor.

Bilim Dünyası Şimdi Ne Bekliyor?

Dr. Geldsetzer şu anda geniş kapsamlı bir randomize kontrollü çalışma için fon arıyor. Böyle bir çalışma, zona aşısının demansı gerçekten “neden olup olmadığını” kesin olarak kanıtlayabilir.

Sık Sorulan Sorular (SSS)

1. Zona aşısı gerçekten demansı önler mi?

Araştırmalar, zona aşısı olanlarda demans görülme olasılığının %20 daha düşük olduğunu gösteriyor. Ancak kesin nedeni anlamak için daha fazla çalışma gerekiyor.

2. Zona aşısı Alzheimer’ı önler mi?

Aşı, özellikle Alzheimer dahil çeşitli demans türleriyle ilişkili riskte azalma gösterdi. Ancak doğrudan “Alzheimer’ı önler” demek için daha fazla kanıt gerekli.

3. Demansı olan bir kişi zona aşısı yaptırabilir mi?

Evet. Araştırmalar, mevcut demansı olanlarda bile hastalığın ilerlemesinin yavaşlayabileceğini gösteriyor.

4. Kadınlarda etkisinin daha güçlü olmasının nedeni nedir?

Kadınların bağışıklık yanıtının daha güçlü olması ve zona hastalığının kadınlarda daha sık görülmesi olası faktörler arasındadır.

5. Yeni nesil (protein temelli) zona aşısı da aynı etkiyi gösterir mi?

Bu henüz bilinmiyor. Araştırmalar mevcut olarak canlı attenüe aşı üzerinden yürütüldü.

https://www.sciencedaily.com/releases/2025/12/251203004721.htm