Baş dönmesi çoğumuz için sıradan bir şikâyet gibi görünse de, özellikle nörolojik kaynaklı vertigo olduğunda durum çok daha ciddidir. Eğer çevrenin dönüyor hissiyle birlikte denge kaybı, konuşma bozukluğu, kol-bacakta güçsüzlük gibi belirtiler eşlik ediyorsa, vakit kaybetmeden bir uzmana başvurmak gerekir. Bu haberimizde “nörolojik vertigo”nun yani beyin ve sinir sisteminden kaynaklanan vertigo türünün  belirtilerinden başlayarak tanıdan tedaviye kadar tüm detaylarını ele alıyor; sık sorulan sorularla destekliyoruz.

Vertigo mu, Nörolojik Vertigo mu?

“Vertigo” kelimesi genellikle basit bir baş dönmesi hissiyle eş anlamlı kullanılıyor. Oysa işin aslı öyle değil. Vertigo, kişinin kendisinin ya da çevresinin dönüyor, sallanıyor ya da hareket ediyor gibi algılandığı bir baş dönmesi türüdür.  Vertigonun pek çok nedeni vardır. Bu nedenlerden biri de nörolojik vertigodur. Yani baş dönmesinin kaynağı kulak-iç kulak sistemi değil, beyin, beyincik ya da beyin sapı gibi sinir sistemi bileşenleri olabilir. Bu tarz vertigolar “santral vertigo” ya da “nörolojik vertigo” olarak adlandırılır. 

Nörolojik vertigo, klasik iç kulak kaynaklı vertigoya göre daha ciddi bir klinik tabloya işaret edebilir. Bu yüzden belirtiler dikkatle değerlendirilmelidir.

Nörolojik Vertigonun Arkasındaki Mekanizma

Nörolojik vertigonun temelinde, denge kontrolünü sağlayan sinir yollarının, beyin sapının ya da beyinciğin etkilenmesi yer alır. İç kulakla ilgili mekanizmalar dışarıda bırakıldığında, söz konusu olan santral sinir sistemi kaynaklı sorunlardır. Örneğin; inme, beyin tümörü, multipl skleroz (MS), beyin sapı lezyonları gibi.  Beyincik (cerebellum) ve beyin sapı bölgesi, vücudun dengesini, göz-baş koordinasyonunu kontrol eder. Bu bölümlerde oluşan bir bozulma vertigonun nörolojik formunu tetikleyebilir.

Denge sistemi yalnızca iç kulaktan gelen sinyallerle değil, görme sistemi, propriosepsiyon (vücudun pozisyonunu algılama) ve beyin tarafından işlenen sinyallerle birlikte çalışır. Bu zincirde sinir sisteminde bir arıza olduğunda, “dönme hissi” gibi algılar ortaya çıkabilir. İç kulak kaynaklı vertigolara kıyasla, nörolojik vertigoda sıklıkla ek nörolojik bulgular (örneğin kol-bacakta güçlüksüzlük, konuşma bozukluğu, çift görme) eşlik eder.

Nörolojik Vertigo Belirtileri Nelerdir?

Aşağıda “nörolojik vertigo” için dikkat edilmesi gereken belirtiler yer almaktadır. Bu işaretlerden bir veya birkaçı varsa, iç kulak kaynaklı basit bir vertigo olmadığı, sinir sistemiyle ilgili bir durumun göz önünde bulundurulması gerektiği akılda tutulmalıdır.

1. Şiddetli Baş Dönmesi ve Denge Kaybı
Klasik vertigoda iç kulak kaynaklı bir denge bozukluğu hissi vardır ancak nörolojik vertigoda bu his çok daha yoğun ve uzun sürelidir. Kendiniz ya da çevreniz döner gibi hissedebilir; yürümekte, ayakta durmakta ciddi güçlük çekebilirsiniz.

2. Konuşma Bozukluğu (Peltek Konuşma veya Konuşamama)
Nörolojik vertigoda beyinde dengeyi kontrol eden bölgelerin yanında konuşma merkezleri de etkilenebilir. Ani başlayan konuşma bozukluğu veya peltek konuşma, ciddi bir uyarı olabilir.

3. Çift Görme, Bulanık Görme veya Görme Bozuklukları
Göz hareketlerini, görme sistemini kontrol eden sinirlerin etkilenmesi durumunda çift görme, bulanık görme, gözlerde odaklanamama gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Nörolojik vertigonun dikkat çeken belirtilerden biridir.

4. Kol veya Bacaklarda Güçsüzlük, Uyuşma veya Karıncalanma
Dengenin sağlanmasında sinir yolları rol oynar. Bu yollar hasar gördüğünde, kol ya da bacakta güç kaybı, his kaybı olabilir. Bu da nörolojik vertigoyu düşündürür.

5. Yürüme Güçlüğü veya Ayakta Duruşta Belirgin Sorun
Basit bir piruet bile dönme hissini tetikleyebileceği gibi, nörolojik vertigoda yürümekte zorluk, dengesizlik, düşme riski artabilir. Özellikle yürüme sırasında destek gereksinimi doğabilir.

6. Gözlerde İstemsiz Hareketler (Nistagmus)
Gözlerin kendiliğinden ritmik hareketleri (nistagmus), denge sistemiyle ilgili sinir yollarının etkilendiğini gösterir. Nörolojik vertigoda bu bulgu sık görülebilir.

7. Şiddetli Baş Ağrısı
Basit vertigolarda baş ağrısı tipik olmayabilir; ancak nörolojik kaynaklı vertigoda eşlik eden şiddetli baş ağrısı, alarm verici bir belirtidir.

8. Yüzde Düşüklük, Konuşma veya Yutma Güçlüğü
Beyin sapı veya yüz sinirleri etkilendiğinde yüz kaslarında düşüklük, yutma ya da konuşma zorluğu oluşabilir. Bu durumda vertigo ile birlikte nörolojik tablo oluşmuş olabilir.

9. Bilinç Bulanıklığı veya Bilinç Kaybı
Nörolojik vertigonun ilerlemiş formlarında kişi bilinç bulanıklığı yaşayabilir, gözlerini açsa bile çevresel algıda sorun olabilir. Bu, ciddi bir sinir sistemi sorununun işareti olabilir.

10. Kulak Belirtileri Olmadan Baş Dönmesi
İç kulak kaynaklı vertigolarda genellikle işitme kaybı, kulak çınlaması, kulakta dolgunluk hissi görülür. Ancak nörolojik vertigoda bu işitsel semptomlar olmayabilir. Bu da tanıyı kolaylaştıran bir farktır.

11. Atakların Ani Başlaması ve Uzun Süreli Seyri
Nörolojik vertigo belirtileri aniden başlayabilir ve birkaç saniyeden çok daha uzun sürebilir; hatta kronikleşebilir. Bu şiddet ve sürelilik, basit baş dönmelerinden ayrılmasını sağlar.

Nörolojik Vertigonun Nedenleri

Nörolojik vertigo, sadece iç kulak ile sınırlı kalmayan, beyindeki veya sinir sistemindeki bozukluklardan kaynaklanan bir durumdur. Aşağıdaki nedenler sıklıkla izlenir: İnme (felç) ya da geçici iskemik atak: Beynin dengeyi kontrol eden bölgelerinde kan akışı bozulursa vertigo ortaya çıkabilir.  Beyin tümörleri veya tümör benzeri lezyonlar: Özellikle beyincik ve beyin sapı bölgesindeki tümörler vertigoya yol açabilir. 

Multipl skleroz (MS): Sinir sisteminde demiyelinizasyon oluştuğunda denge sistemi etkilenebilir. 
Kafa travmaları: İç kulak yapıları veya beyin sapı bölgesi hasar gördüğünde nörolojik vertigo riski yükselebilir. 
Migren ve migrenle ilişkili vertigo: Bazı migren türleri denge sistemini etkileyerek vertigo benzeri tablolar oluşturabilir. 
Santral sinir sistemi enfeksiyonları veya inflamasyonları: Beyin ya da sinir sistemindeki iltihabi süreçler vertigoya sebep olabilir.

Tanı Süreci: Nörolojik Vertigoyu Belirlemek

Nörolojik vertigonun tanısı, dikkatli bir hikâyeye ve fizik muayeneye dayanır. Tanı sürecinde izlenen adımlar şunlardır:

Hikâye ve Şikâyetlerin Değerlendirilmesi

Hekim, vertigo hissinin nasıl başladığını, ne kadar sürdüğünü, eşlik eden belirtileri (örneğin görme bozukluğu, konuşma güçlüğü, kol-bacakta his kaybı) dinler. İç kulak kaynaklı mı yoksa santral mi olduğunun ilk ipuçları buradan çıkar.

Fizik Muayene ve Denge Testleri

Romberg Testi: Ayaklar bitişik, kollar yanda, gözler kapalı halde denge kontrolü yapılır. Dengesizlik, santral sinir sistemi kaynaklı olabilir. 

Fukuda-Unterberger Testi: Gözler kapalıyken yürüme testi. Dönme varsa iç kulak ya da sinir sisteminde sorun olabilir.

Dix-Hallpike Manevrası: İç kulaktaki kristallerin kaymasıyla oluşan vertigoyu (BPPV) test eder. Pozitif sonuç santral olmayan bir formu düşündürür. 

Baş Dürtü Testi, göz-baş koordinasyonu testleri: Sinir yollarının işlevi değerlendirilir.

Görüntüleme ve Laboratuvar Testleri

Nörolojik vertigo şüphesi varsa;

Manyetik rezonans görüntüleme (MR) ya da Bilgisayarlı tomografi (BT) ile beyin, beyincik, beyin sapı incelenir.  Kan testleri, metabolik panel: Diyabet, tiroid bozukluğu, anemi gibi tetikleyici nedenler araştırılır. 
Odyometri, vestibüler fonksiyon testleri (özellikle iç kulak kaynaklı ayrımı için).

Santral mi Periferik mi?

Tanının en önemli kısmı, vertigonun periferik (iç kulak kaynaklı) mi yoksa santral (nörolojik kaynaklı) mı olduğunu ayırt etmektir. Santral kaynaklı vertigolarda nörolojik bulgular daha baskındır (örneğin görme değişiklikleri, konuşma bozukluğu, kol-bacakta güçsüzlük).

Tedavi ve Yönetim: Nörolojik Vertigoda Ne Yapılmalı?

Nörolojik vertigoda tedavi, altta yatan nedenin tedavisine yöneliktir. Ancak belirtileri hafifletmeye yönelik genel stratejiler de vardır.

1. Altta Yatan Nedenin Tedavisi
-İnme ya da beyin damar sorunu varsa acil tıbbi müdahale gerekir.

-Beyin tümörü varsa cerrahi ya da onkolojik tedavi planı devreye girer.

-MS ya da diğer nörolojik hastalıklar varsa nöroloji takibi başlar.

-Migren kaynaklı vertigo varsa migren yönetimi önemlidir.

2. İç Kulak Kaynaklı Unsurların Çözümü
Nörolojik bulgular eşlik etmeyen, iç kulakla ilişkili vertigolar için:

-Epley Manevrası gibi kristal yerleşim manevraları. 
-Vestibüler rehabilitasyon: Denge egzersizleri ve adaptasyon terapileri.
-Bulantı-kusmaya yönelik ilaçlar.

3. Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Koruyucu Tedbirler
-Ani baş hareketlerinden kaçınmak, yavaş kalkmak. 
-Yeterli sıvı alımı, düzenli uyku ve beslenme. 
-Kafein, alkol ve sigara kullanımının sınırlandırılması. 
-Tuz tüketiminin kısıtlanması (özellikle iç kulak sıvısı dengesi ile ilgili vakalarda)
-Stres yönetimi: Meditasyon, nefes egzersizleri gibi teknikler. Vertigo ataklarını tetikleyebilir. 

4. Güvenli Ortam Oluşturma
-Vertigo atağı sırasında düşme riski olduğu için evde güvenli bir alan oluşturulmalı.

-Yüksekten iş yapmak, kesici alet kullanmak gibi riskli aktiviteler vertigo anında tehlike yaratabilir.

Nörolojik Vertigoyu Önleme ve Yaşam Kalitesini Artırma

Vertigo ataklarının sıklığını ve şiddetini azaltmak, yaşam kalitesini iyileştirmek için şu adımları düşünebilirsiniz:

-Baş ve gövde pozisyonunu yavaş değiştirme alışkanlığı edinmek

-Düzenli fizik aktiviteler ve denge egzersizleri yapmak

-Sağlıklı beslenme: Anti-oksidan açısından zengin sebze ve meyveler tüketmek

-Uyku düzeni: Yeterli ve kaliteli uyku denge sistemi için önemlidir

-Düzenli doktor kontrolü: Özellikle yüksek tansiyon, diyabet, kardiyovasküler risk faktörleri varsa

-Kafaya alınan darbelerden kaçınmak; travma sonrası erken değerlendirme

En Çok Sorulan Sorular (FAQ)

Nörolojik vertigo ile klasik vertigo arasındaki fark nedir?
Nörolojik vertigoda belirtiler genellikle daha şiddetli ve uzun sürelidir; konuşma bozukluğu, çift görme, kol-bacakta güçsüzlük gibi nörolojik bulgular eşlik edebilir. Klasik yani iç kulak kaynaklı vertigoda ise daha çok dönme hissi, denge kaybı, bulantı-kusma gibi semptomlar ön plandadır. 

Baş dönmesi her zaman vertigo mudur?
Hayır. “Baş dönmesi” terimi geniş bir anksiyete, tansiyon düşüklüğü, susuzluk gibi nedenleri kapsar. Ancak “vertigo”, özellikle dönme algısı hissiyle birlikte gelen bir tür baş dönmesidir. 
Memorial Sağlık Grubu

Nörolojik vertigo çok mu tehlikeli?
Evet, potansiyel olarak ciddi bir durumun işareti olabilir. Özellikle felç, beyin tümörü, beyin damar bozuklukları gibi altta yatan nedenler varsa acil değerlendirilmesi gerekir.

Hangi durumda derhal doktora başvurmalıyım?
-Ani başlayan, şiddetli baş dönmesi

-Konuşma bozukluğu, çift görme, yüz düşüklüğü

-Kol veya bacakta ani güçsüzlük veya uyuşma

-Yürümede belirgin zorlanma, düşme riski

-İşitme kaybı, kulak çınlaması, kulakta dolgunluk hissi eşlik ediyorsa
Bu belirtiler nörolojik bir duruma işaret edebilir.

Evde ne yapabilirim?
Atağınız başladığında:

-Güvenli bir oturma ya da uzanma pozisyonu alın

-Gözlerinizi kapatıp sessiz bir ortamda dinlenin

-Ani baş hareketlerinden kaçının

-Yavaş kalkın, yavaş pozisyon değiştirin
Ancak bu önlemler yalnızca geçici rahatlama sağlar; altta yatan neden için mutlaka uzman değerlendirmesi şarttır.

“Nörolojik vertigo”, yalnızca baş dönmesi değil; denge, görme, konuşma, his ve hareket sistemlerini birlikte etkileyebilen ciddi bir sağlık belirtisidir. Yukarıda detaylarıyla ele aldığımız 11 işaret, bu tür vertigonun ayırıcı özellikleri arasında yer alır. Eğer bu belirtilerden birkaçı sizde varsa, vakit kaybetmeden bir nöroloji uzmanına başvurmanız önerilir. Erken tanı ve uygun tedavi, yaşam kalitesini korumanın anahtarıdır.