Hepimiz aynı biçimde hatırlamıyoruz

Sizde iz bırakan gittiğiniz bir yurt dışı ya da yurt içi seyahatinizi hatırlayın. Seyahat ettiğiniz yerde yediğiniz ve unutamadığınız bir şeyi düşünün.

İlk ısırışınız, sizde bıraktığı o ilk tat, sıcaklığı ya da soğukluğu, ağzınızdaki dağılışı ve daha bir sürü detay. Detayları hatırladınız mı? Yoksa yediğiniz şeyin, oldukça güzel bir lezzet olduğunu ona dair herhangi bir detayı uyandırmadan mı hatırladınız?

Muhtemelen iki durumu da yaşayan okurlarımız olacak. Çünkü herkes, kendi yaşamını aynı biçimde hatırlamaz. Esasında, tıpkı kişilik özellikleri gibi, insanlar farklı hafıza tarzlarına sahiptir. Bazı insanlar, hafızalarını oluştururken ayrıntılı bir duyusal bilgiye daha fazla dayanma eğilimi gösterirken, bazıları da daha çok olgusal bilgiye dayanma eğilimi gösterir.

Bilim insanları, beyninize bakarak sizin hangi hafıza tipini daha çok tercih ettiğinize dair tahminde bulunabilirler. McGill University’den araştırmacıların yürüttüğü ve Cortex‘te bir çalışmada, çeşitli beyin bölgelerindeki ayrı aktivite örgülerinin, geçmişi deneyimleme biçimlerinin farklılığıyla ilişkili olduğu bulgusuna ulaştı. Bu farklılıklar, insanlar bir şeyi hatırlamaya çalışmasalar bile beyinde mevcut halde bulunuyor.

Hafızaların oluşturduğu hissi şekillendirmenin dışında, bu farklı biçimler aynı zamanda da insanların gelecek planlarını ve öngörülerini yönlendiriyor ve kişilik, beyin yapısı ya da diğer bilişsel yetilerle de bağdaştırılabiliyor.

Hafıza, aslında hayatta yaptığımız şeylerin çoğunun köküdür. Hatırlama biçimimiz, çıktığımız o seyahatte yediğimiz şeyin yalnızca nasıl olduğunu hatırlamamızı etkilemekle kalmıyor. Hafıza biçimlerinde görülen bireysel farklılıklar, aynı zamanda da insanların planlamaya ve problem çözümlerine nasıl yaklaştıklarındaki bireysel farklılıklara dair de bize işaretler sunuyor.

OLAYSAL (EPİZODİK) HAFIZA MI ANLAMSAL (SEMANTİK) HAFIZA MI?

Semantik hafıza, yani anlamsal hafıza, dünya hakkındaki genel bilgiyi ve gerçek bilgilerin bilinçli hatıralarını içerir. Genel kültür, kavramlar, genellemeler bu hafızada bulunur. Olaysal hafıza (epizodik hafıza); yer, zaman, eylemler ve aktörlerden oluşur. Örneğin, geçmişteki tatil anılarınızı bu hafızanız saklar. Anlamsal hafıza (semantik hafıza) ise; öğrenilmiş sözcük bilgilerini saklar. Örneğin yapılan tatilin ayrıntılarını olaysal hafıza saklarken tatilin yapıldığı yerin ismiyle ilgili bilgileri anlamsal (semantik) hafıza saklar. Semantik hafıza kullanımı ile anlamsız kelime ve cümlelere anlam verebilir. Geçmişte öğrenilen şeyler hakkında bilgiler kullanılarak yeni kavramlar hakkında bilgi edinilebilir.

Beynimizde kaydettiğimiz otobiyografik hikâyemiz, genellikle bu iki hafıza tipini, olaysal ve anlamsal hafızayı bünyesinde barındırır. Düğün gecenizi, insanları ve çalan müziği hatırlarsınız. Fakat, aynı zamanda da düğünün ne olduğunu, yapıldığı yerin adını ve neden düğün yaptığınızı da bilirsiniz.

Ancak, otobiyografik hafızadaki bu iki bileşen arasındaki denge insandan insana farklılık gösterir. Bazı insanların olaysal (epizodik) hafızaları çok güçlüdür. Bu insanlar kendi deneyimlerini düşündüklerinde, anlamsal (semantik) hafızası güçlü olanlara kıyasla, duygusal ve algısal ayrıntılarla dolu, görüntü bakımından daha zengin bir yapıya sahip hafızaları hatırlayabilirler. Bu insanlardan yaşadıkları muhteşem bir akşam yemeğini hatırlamalarını isterseniz, olaysal “hafızacılar” o geceye dair nerede oturduklarını, ne giydiklerini, yedikleri şeyi ve yedikleri şeyin tadını bile hatırlarlar.

Esasında, herhangi bir insan da böylesi bir akşam yemeğini hatırlayabilir, ancak bu insanlar bunu daha ilginç bir seviyede yaparlar. Yani herhangi bir insan da o gece ne olduğunu, nerede olduğunu, kiminle olduğunu ve o yemekte ne yediğini hatırlayabilir, fakat olaysal hafızacılar kadar zengin detayları hatırlamazlar.

BİLİMFİLİ