MADDE KULLANIMININ YOL AÇTIĞI UYKU BOZUKLUKLARI

Alkol ve diğer madde bağımlılığından kurtulmaya çalışan birçok hastanın bir ortak sorunu da uyku ile ilgilidir. Zira belli bir zaman sonra uyku sorunu tekrar alkol-madde alımına bile neden olabilecek kadar şiddetli ve belirgin bir bozukluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Alkol- Madde kullanımına bağlı 4 çeşit uyku bozukluğu görülür:

1. İnsomnia tipi: bu alt tip, primer olarak uykuya dalmakta güçlük çekme, uykuyu sürdürmede zorluk ya da dinledirici uyku uyuyamama ile karakterizedir
2. Hipersomnia tipi: bu alt tip, önde gelen şikayet aşırı uykulu olma durumundan biri ise kullanılır
3. Parasomnia tipi: bu alt tip, primer olarak uyku yada uyku geçişleri ile ilişkili olarak ortaya çıkan anormal davranışsal olaylarla belirli uyku bozukluğunu gösterir.
4. Karışık tip: bu alt tip, birçok uyku bozukluğu semptomları ile karakterize genel tıbbi bir duruma bağlı uyku bozukluğunu belirtmek için kullanılır.

Madde kullanımı olan bireylerde insomnia ve hipersomnia tipleri en yaygın görülenleridir. Madde kullanımının yol açtığı uyku bozukluklarını teşhis etmek için Amerika Psikiyatri Briliği teşhis kriterlerini geliştirdi. Bunlar aşağıdaki gibidir:

1. Ayrıca ilgilenmeyi gerektirecek kadar ağır bir uyku bozukluğunun olması
2. Anamnez, fizik muayene ya da laboratuar bulgularından elde edilen veriler aşağıdakilerden (a) ya da (b)’nin olduğuna ilişkin deliller sağlar:
   1. Teşhis kriterindeki semptomlar madde entoksikasyonu ya da yoksunluğu sırasında ya da sonraki bir ay içerisinde ortaya çıkmıştır
   2. İlaç kullanımı bu bozuklukla etiyolojik açıdan ilişkilidir.
3. Bu bozukluk madde kullanımının yol açmadığı bir uyku bozukluğu ile daha iyi açıklanamaz.
4. Bu bozukluk sadece delirium sırasında ortaya çıkmamaktadır.
5. Bu bozukluk, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, mesleki alanlarda ya da önemli diğer fonksiyon alanlarında bozulmaya sebep olur

Bu bilgiler ışığında spesifik maddelerin uyku üzerine olan etkileri ele alacak olursak: Alkol: alkol kullanımının yol açtığı uyku bozukluğu tipik olarak insomnia tipi olarak ortaya çıkar. Akut entoksikasyon esnasında (sarhoş iken) alkol tipik olarak uykulu olma durumunda arttış ve uyanıklıkta azalmaya neden olur. Buna uyku EEG incelemelerinde hızlı göz hareketlerinin olmadığı (NREM) evre 3 ve 4 uykusunda artma ve hızlı göz hareketlerin olduğu (REM) uykuda azalma eşlik eder. Ardından bireyin uykusunun geri kalan bölümünde artmış uyanıklık, huzursuz uyku ve çoğunlukla huzursuzluk uyaran rüyalar görülür. Solunum sistemi ile ilişkili uyku sorunu yaşayan bireylerde alkol merkezi sinir sisteminde uyku merkezi üzerine olan etkileri ile bu sorunu daha da şiddetlendiri. Alkol yoksunluğunda uyku büyük oranda bozulmuştur. Kişinin uyku sürekliliğinde bozulma olur, buna sıklıkla canlı rüyalar eşlik eder ki, bunun en uç örneği alkol yoksunluğuna bağlı gelişen deliriumdur. Kronik olarak alkol kullanmaya devam eden kişilerde bazen yıllar süren hafif bölünmüş uyku sorunu görülebilir. Yapılan EEG çalışmaları bu kişilerin yavaş dalga uykularında bir azalmadan söz ederler. Amfetamin: amfetaminin akut entoksikasyonunda toplam uyku miktarı azalır, uyku esnasında vücut hareketleri artar, yavaş dalga uykusu azalır. Kronik amfetamin kullanımında hipersomnia ortaya çıkar. Kafein: tipik olarak insomniaya neden olur. Kafein artan dozların uyanıklıkta artmaya sebep olur ve doza bağlı etki gösterir. Kronik kafein kullanımının ani kesilmesi hipersomnia oluşturabilir. Kokain: diğer uyarıcılarda olduğu gibi, kokain tipik olarak entoksikasyon sırasında insomnia ve yoksunluk sırasında hipersomnia oluşturur. Opioidler: kısa süreli akut kullanım sırasında, opioidler tipik olarak uykulu olma durumunda ve öznel uyku derinliğinde artma oluşturur. Sürekli kullanımında çoğu birey opioidlerin sedatif etkilerine karşı tolerans geliştirir ve insomniadan şikayet etmeye başlarlar. Bununla birlikte bu bireylerin uyku sorunlarını sadece kullandığı maddelere bağlamak doğru olmaz, nitekim primer uyku bozuklukları, yoksunluk belirtilerin uzaması ve eşlik eden diğer psikiyatrik ve/veya dahili sorunlar da uykusuzluğa neden olabilir. Bu tür şikayetleri olan kişilerin uyku hijyeni, uyku üzerine etki eden ilaç ve gıda alımının olup olmadığı da gözden geçirilmesi gerekir.

Peki, ne yapılmalıdır?

1. Yardım alın. Zamanında ve profesyonel bir yardım ile sizin kontrolünüzün dışında olan uyku sorununa yönelik çözümler üretilebilir. Bu da sizin ayıklığınızın daha sağlıklı ve keyifli sürmesine yardımcı olur
2. Uyku saatinizi belirleyin ve uyumadan önceki rutinlerinizi oluşturun. Bu, beyninize “uyku zamanı” sinyalinin gitmesine yardımcı olur.
3. Yatmadan 2 saat öncesine kadar aşırı yorucu aktivitelerin bitmesi gerekmektedir. Örneğin, bilgisayar oyunları, ağır egzersizler ve benzer aktivitelerin yatmadan 2 saat önce bitirlmesi gerekmektedir
4. Akşamları aşırı yemek tüketmeyin, bu hem uykuya dalmanızı hem sindirim sisteminizi kötü yönde etkiler
5. Uyumak için yatağa geçtikten sonra TV seyretmek, kitap okumak gibi beyne karışık uyarılar verebilecek aktivitelerde bulunmayın. Yatağa sadece uyku uyumak için girin.
6. Sigara ve kahvenin uyumadan 3 saat öncesinde kalması gerekir. Kafeinin uyku üzerine olan etkileri yukarıda özetlenmişti

Ne yapılmamalı?

1. Umutsuzluğa kapılmamalı, sorun varsa, çaresi de vardır
2. Eski alışkalınklara geri dönülmemeli, zamanla ve profesyonel bir yardım ile bu sorunun üstesinden gelebilirsiniz
3. İlaç kesme, azaltma, başka bir ilaç başlama denemeleri yapılmamalı