Geçmişteki tasarımları hiç merak ettiniz mi?

Hayatımıza girmiş eşya ve araçların günümüzdeki tasarımlarını neden geçmişteki tasarımlar belirliyor?

ABD'nin Nevada eyaletinde yaşayan Jacob Davis, Letonya asıllı Yahudi bir terzidir. 1872'de bir kadın müşterisi, kocası için dayanıklı bir iş tulumu dikmesini ister.

Davis bunun üzerine toptancıdan dayanıklı bir kumaş satın alıp birçok cebi olan bol bir pantolon diker. Bu ceplerden biri saat koymak içindir ve daha küçüktür. Dikişlerin zayıf noktaları bakır perçinlerle perçinlenmiştir.

KOT PANTOLON

Bu pantolon geniş kabul görür. Davis bunu mavi denim (kot) kumaşından dikmeye başlar. Pantolon giyildikçe solmakta ama dayanıklı olduğu için yırtılmamaktadır. Artık siparişler çoğalmış, kendisi yetiştiremez hale gelmiştir. Bir an önce bu modelin patentini alması gerekir. Ama buna parası yetmediği için toptancısının yardımına başvurur. 1873'te patenti toptancısının adına almış ve bugün yılda 20 milyon kot pantolon üreten Levi Strauss& Co (Levi's) doğmuştur.

O günden bu yana pantolonun kumaşı değişmediği gibi, artık cep saatleri olmasa da küçük cep tasarımı aynen devam etmiştir. Dikiş teknikleri gelişmiş ve daha dayanıklı iplikler üretilmiş olsa da perçinler de korunuyor. Ama en ilginci, kuşaklar boyunca madenciler, kovboylar, çiftçiler, oduncular tarafından giyilen yıpranmış pantolon görünümünü vermek için kumaşlar artık fabrikada eskitiliyor.

KOPYA TASARIMLAR

Kot pantolon, bir nesnenin artık herhangi bir fonksiyonu kalmasa da bazı tasarım özelliklerinin devam ettirilmesini ifade eden ve 'skömorfizm' adı verilen olguya iyi bir örnek. Bu terimi ilk kez 1890'da arkeolog Henry March kullanmıştı.

Londra'daki New College of Humanities'de teknoloji felsefesi öğretim üyesi Dan O'Hara'ya göre, ürünlerin belli görünümde olmalarını bekliyoruz. Pantolona eklenen bakır perçinlerin herhangi bir işlevi olmasa da o görünüme alıştığımız için bu perçinler kullanılıyor hala.

OTOMOBİL TASARIMLARI

Otomobilde de benzer özelliklere rastlıyoruz. İlk üretilen otomobiller atı olmayan at arabası görünümündeydi ve daha sonraki modellerde de benzer özellikler korundu. Hatta otomobilin çekiş gücü bile beygir gücü ile ifade edilmeye devam etti.

Bugün otomobil piyasasına elektrikli araçlar gibi yeni teknoloji ürünleri girmiş olsa da kamuoyunun otomobili belli bir şekilde görmeye alışmış olması, tasarımdaki yenilikleri sınırlayabiliyor. Örneğin elektrikli otomobilde aküler eskisi gibi ısınmadığından soğutma ızgarasına ihtiyaç olmadığı halde tasarımlar yine estetik kaygıyla ızgaralı yapılıyor.

KREDİ KARTI

Bu olgu aslında bir ürünün başka bir ürünmüş gibi sergilenmesini içeriyor. Örneğin salonlara geçmişteki tahta döşemeli görüntüyü vermek için parke kullanılıyor, veya plastik taraklar eski kaplumbağa kabuğundan tarakların deseniyle bezeniyor, ya da kauçuk bilardo toplarına eski fildişi görüntüsü veriliyor. Ve bu uygulama medeniyetin başlangıcı kadar eski.

BBC TÜRKÇE