Ad almayı hak eden rüzgarlar

Pilotluk eğitimi alırken rüzgârların adlarını öğrendim. O şiirsel adlardan etkilenmemek zordu:

Pilotluk eğitimi alırken rüzgârların adlarını öğrendim. O şiirsel adlardan etkilenmemek zordu:

Sahra'daki Harmattan, Fransa'daki Mistral, Faroe Adaları'nın sessiz harf içermeyen bir ada sahip güçlü rüzgârı Oe. Ama bu rüzgâr aristokrasisi Scrabble puanları kadar tartışma yaratır. Neden bazı rüzgârlara ad verilir? İngiltere'deki Manchester Üniversitesi'nden Vladimir Jankovic, adı olan rüzgârların genelde belirgin özelliklere -gücü, mevsimi, yönü, sıcaklığı, süresi ve yağış getirip getirmemesi gibi fark edilir ayrıntıların bileşimi- sahip olduğunu söylüyor. Yani ad tahmin demek. Ama rüzgârlar havanın olduğu kadar tarihin ve efsanelerin gücünü de taşır. Jankovic 19'uncu yüzyılda Londra'ya kuzeydoğudan gelen kış soğuklarının çeşitli yan etkileri hakkında uyaran ve 21'inci yüzyıldaki ilaç reklamlarına çok benzeyen bir tariften bahseder. Bu etkiler arasında "yaklaşan boğulma hissi" ve "önlenemeyen tükürük akışıyla ıslanan rahatsız bir uyku" da var. Birçok İngiliz'in sağlıya yararlı etkileri nedeniyle Cape Doctor adı verilen rüzgârın estiği Güney Afrika'da tatil yapmasına şaşmamalı. Rüzgârın çoğu kez akıl sağlığını etkilediği de düşünüldü. Efsaneye göre Arap yargıçları eskiden suçluları cezalandırırken, "sıcaklığı ve asabiyeti" artırdığı bilinen Hamsin rüzgârını hafifletici bir sebep olarak görürdü. Raymond Chandler şöyle yazmıştı: "Kaliforniya'da Santa Ana rüzgârı esince, uysal küçük kadınlar et bıçağının kenarını yoklayıp kocalarının boğazını incelerdi". Akdeniz'deki bazı rüzgârlar hâlâ, çeşitli rüzgâr tanrılarına inanan Yunanların verdiği adlarla anılır. Volkswagen'in iki modeli -Scirocco ve Bora- Akdeniz ve Adriyatik rüzgârlarının adlarını taşır. (Üçüncü bir modelin adı -Passat- Alize anlamına gelir.) Yıkıcı rüzgârların kişiliği genelde daha güçlüdür. Gabrielle Walker "Hava Okyanusu" adlı kitabında, kızak köpeklerini savuracak kadar güçlü Grönland rüzgârı Piterak'ı anlatır. Piterak'ın gücü bazen rüzgâr-ölçerlere verdiği zararla ölçülür. Adriyatik'te bilim insanları Bora'nın güzergâhını, çatılarda kullanılan taşların yoğunluğuyla belirleyebilir. Santa Ana yangınlara yol açar. Sundowner ve Diablo rüzgârlarının da estiği California'dan farklı olarak, New England semaları kültürel açıdan yoksul görünür. Herman Melville "Moby Dick"te, New Bedford'daki Spouter-Inn civarında uğuldayan rüzgârın yerel adını bulamaz. Ama California bu konuda Hawaii'yle yarışamaz. Hawaii doğumlu Bette Midler'ı okşayan rüzgâr Ho'oluawahakole, Malamalamamaikai veya telaffuzu zor yüzlerce rüzgârdan biri olabilir (en iyisi bir rüzgâr haritasına bakın).Chicago'da açıklayıcı bir ada sahip Hawk, Büyük Göller'de Kasım 1975'te yük gemisi Edmund Fitzgerald'ı batırıp 29 tayfanın ölümüne yol açan kötü şöhretli Kasım Cadısı rüzgârı var. Ama Kuzey Amerika'nın en kötü şöhretli rüzgârı kuşkusuz; bir somon türü, helikopter modeli ve New Hampshire'ın simgesi köpek türüyle aynı adı taşıyan Chinook. Jankovic'e göre iklim değişimi bazı rüzgârları güçlendirebilir veya zayıflatabilir, bazılarını da "daha göçebe" yapabilir. İklim bilimciler Nijerya'da Harmattan rüzgârının son zamanlarda düzensizleşmesini iklim değişimine bağladı. Ad sahibi bir rüzgârın kültürel karakteri havaya uyum sağlar mı? Ya da değişen bazı rüzgârların adları eski iklimin ürünleri olarak unutulur mu? THE NEW YORK TIMES