Zayıflama ilaçları yararlı mı, zararlı mı?

Zayıflama ilaçları yararlı mı zararlı mı? Bitkisel ürünler işe yarıyor mu? Madde bağımlılığından kurtulmak mümkün mü?

Prof. Dr. Nesrin Dilbaz anlattı: "Bitkisel ürünlerin kullanılarak hastalığı tedavi yaklaşımı alternatif tıp ya da destekleyici tedavi seçenekleri olarak tanımlanmaktadır. Bilimsellik ışığında bu tedavilerin etkinlikleri ve yan etkileri tartışmalıdır. İnsan canlısının doğaya dönüşüm fantazisi içerisinde bitkisel olması ilacın yada ürünün etkisi olmasa bile zararsız olduğu şeklinde algılanmaktadır. Oysa ki Alman Federal İlaç ve Tıbbi Planlar Enstitüsü ve Amerikan Gıda ve İlaç Yönetimi'nden (FDA) gelen son uyarılarda, karaciğer nakline giden üç olgu ve ölümle sonuçlanan bir olguda kava bitkisi ve karaciğer hasarı arasında ilişki tanımlanmıştır(1). Özellikle obezite gibi uzun soluklu tedavileri olan hastalıklarda bu bitkisel ürünler oldukça cazip kılınmaktadır. Medyanında belki de kötüye kullanıldığı, bilginin globalleştiği ve hızlandığı dünyamızda çok rahatlıkla internet gibi bir tanıtım, ulaştırma kolaylığı sunan bir aracı ile zayıflama ilacına ulaşılabilmektedir.

Zayıflama ürünü olarak satılan bu ürünlerde içerdeği maddeler konusunda eksik bildirim yapıldığı ve  yapılan bir çaşılmada Fen-Phen preparatları fenfluramin ve fentermin; usnik asit preparatları, sodyum usniyat, fenilpropanolamin, yohimbin, kafein ve 3,5-diiyodotironin içerdikleri saptanmıştır(2). Fen-Phen preparatları fenfluramin ve fentermin; usnik asit preparatları, sodyum usniyat, fenilpropanolamin, yohimbin, kafein ve 3,5-diiyodotironin gibi bitkisel ürünün içerisinde bildirlmeyen bu kimyasal maddeler santral sinir sistemini etkilemekte ve iştah azaltıcı etkileri yanında epilepsi nöbetleri ve uyuşturucu etkisi nedeniyle bağımlılık ve ilaç alınmadığında yoksunluk belirtilerine neden olmaktadır. Bazıları ciddi yan etkilerinden dolayı kullanımdan kalkmıştır. Aynı zamanda bu ürünler santral sinir sistemi dışında da ciddi yan etkileri vardır. Aristolochia fangchi bitkisinin böbrek yetmezliğine neden olan vaka yayınları vardır.Yine bu ürünlerin böbrek toksitesi dışında karaciğer toksitesi ve karsinojen özellikleri olduğu bildirilmiştir.

Karaciğer, böbrek gibi hayati organlara zararı dışında ani ölümlerede neden olmaktadır. Bu ürünlerin içerisinde beyan edilmeyen özelliklede uyarıcı, bağımlılık yapıcı maddeler bulunduğuna dair veriler vardır. ABD'de satılan 72 bitkisel zayıflama ürününde, beyan dışı olarak, sibutramin, bumetanid, fenitoin, rimonabant ve fenolftalein bulunduğunu tespit etmiş ve tüketicileri ciddi sağlık problemleri ile karşılaşabilecekleri konusunda uyarmıştır. Ülkemizde bitkisel ilaçlarla ilgili olarak yasal düzenleme 27 Mayıs 2004 tarihli resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5179 numaralı "Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun" ile bu ürünlerin ruhsatlandırılması ve satılma şekli düzenlenmiştir. Ne yazık ki internet aracılığı ile dünyanın birçok yerinden kontrolsüz ilaç istemleri olmakta ve zayıflama merkezli istek; bağımlılığa ve alınmadığı zaman yoksunluğa dönmektedir. Uyuşturucu maddelerin keyif verici Ya da acı gidecici özellikleri nedeniyle kullanılması insanlık tarihi kadar eskiye dayanmaktadır. Bu maddelerin bağımlılık yapıcı özellikleri nedeniyle kişiyi fiziksel ve ruhsal yoksunluk nedeniyle esir almaktadır. Aynı zamanda içerdikleri kimyasal özellikleri nedeniyle fiziksel ve ruhsal hastalıklara neden olmaktadırlar.

Fentermin genelde ciddi kilo problemi olan obez bireylerde kullanılır. Yapısı amfetaminlere benzediği için bağımlılık yapma potansiyeli vardır. Ergenlik dönemi fiziksel, ruhsal, duygusal ve sosyal gelişmelerin olduğu olması nedeniyle madde ile tanışma ve kullanmaya başlama açından oldukça kritik bir dönemdir. Ergenler arasında madde kullanımı, gençler arasında en fazla mortalite nedeni olan kazalar, özkıyım ve adam öldürme ile olan ilişkisi nedeniyle tehlikelidir(4).Ergenlik döneminde özellikle beden imajı ile ilgili kaygılar zayıflama ilacı kullanımı ile birlikte bağımşlılık için risk faktörü oluşturacaktır. Ergenin kilosu nedeniyle yaşadığı kendini beğenmeme, karşı cinse kendini beğendirme kaygısı tam da bu dönemde yoğun olarak yaşanmaktadır.

Sürekli bedeniyle meşgul olan ve günümüz sosoyokültürel değerleri içerisinde medyanın ideal kilo, beden algısı ve güzellik anlaşı ile belirlenen özellikle ergenler, belkide en kısa yol olan zayıflama ilaçlarının kullanılması ile birçok yan etki ile birlikte bağımlılık içinde risk oluşmuş olacaktır. Zayıflama ilaçları olarak satılan bu ürünlerin bir olgumuzda uyuşturucu ve keyif verici özelliği nedeniyle kullanmaya başlamakta ardından giderek doz artırımı ve tolarans gelişmekte ve bu bitkisel ürüne bağımlılık yapan madde özelliği nedeniyle kişi bağımlı olmaktadır. Almadığı zamanlarda terleme, sıkıntı, telaşlı hal, hareketlilik ve epileptik nöbet geçirimi olmuştur. Bu ürün ya da benzeri ürünlerin bu özelliklerinin ülkemiz ve dünya sağlık örgütü tarafından ele alınması gerekmektedir.

1.Şarışen Ö,Çalışkan D.Fitoterapi: Bitkilerle Tedaviye Dikkat (!),sted,2005, cild 14 sayı 8 2.Giray B, Erkekoğlu P,Şahin G.Zayıflama Amacıyla Kullanılan Çok Etken Maddeli Bazı Preparatların Toksikolojik Açıdan Değerlendirilmesi: Fen-Phen veUsnik Asit.Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi Cilt 29 / Sayı 2 / Temmuz 2009 / ss. 131-1483. 3.//www.eczacidergisi.com/koee-yazilari/ekrem-sezik/608-zayiflama-cn-kullanilacak-btksel-ueruenler.html 4.Dilbaz N,Şengezer T.Çocuklarda ve Gençlerde Madde Bağımlılığı İçin Riskler.Turkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2008,4(6):95-100