On adımda duygusal zekamız!

Algılama organı olan beynimiz, beş duyumuzla gelen (duyu), his ve fikir şeklindeki ‘duygu ve düşünce’ sinyallerini algılar.

POST MODERN ZEKA MI? YENİ GELENEK Mİ?

 

Sinirbilimden Yaşambilime Duyguların dili...

 

Duygular, fiziksel varlığı olmayan, belirsiz şeyler değildir. Geleneksel pozitivist bilim yaklaşımında hisler beş duyu ile gelen algılardan farklı idi. Maddesel varlığı yoktu. Damassio’nun eşsiz tanımı ile geleneksel bilimde beynimiz vücudumuzun tutsak bir seyircisiydi. Vücudumuzda fizyolojik düzenlemeler vardı; duygular da bu fizyolojinin, düzenlemelerin garip sonuçlarıydı. Safra kesesinin salgısı ne ise duygu, düşünce ve davranış da beynimizin bir ürünüydü. Beynin belirleyici, düzenleyici, yönetici bir rolü yoktu. Yeni bilimsel bilgilerde ise duyguların maddesel varlığı anlaşıldı. Zihinsel etkinlik denildiğinde hem vücut hem beyin birlikteliği düşünülmeye başlandı. Hatta, “acaba beynimizde aktif hale geçen ‘Excutive Gen’ yani yeni yönetici bir gen mi var?” sorusu oluştu. Zihin olarak tanımlanan fizyolojik işlemler sadece beynin değil ana vücudun ve evrensel topluluğun türevi olarak kabul edildi. (Damassio 1994)

Descartes, ‘Cogito, ergo sum’ yani, ‘düşünüyorum o halde varım’ demişti. Duyguların maddesel varlığını ve yaşama etkisini yok saymıştı. Bugün insan zihninin kafamızın içinde bulunan fiziki dokudan tamamen ayrı bir varlık olduğu felsefenin temel taşlarından biri haline geldi. Bu görüş doğulu bilginlerin yüzyıllardır benimsediği tezi desteklemektedir. Bilinen bir gerçek ki, insan para harcarken, yatırım yaparken, evlenirken salt akılla hareket etmez sevgi, takdir edilme arzusu, güven duygusu, önemli belirleyicilerimizdir.

SEVGİ ve BEYİN FELSEFESİ

Sevgi duygusunun insan beyninin özel bir işleyişine bağlı olduğunun anlaşılması, sevginin değerini ve itibarını düşürür mü? Binlerce yıldır aşk, sanat, romantizm, kıskançlık olarak bilinen ve ‘insan ruhu’ olarak isimlendirdiğimiz kavram yeniden mi tanımlanacak?

Duygularımızın beynimizde biyokimyasal karşılık bulması, duygularla ilgili ölçü aletini keşfettiğimiz gerçeğine bizi yaklaştırdı. Hangi sevgi, hangi nefret, hangi değerler bizim çıkarımızadır, sorusuna artık beynimizi ölçerek karar verebileceğiz.

Duygularımızın fiziksel bir varlığının olması insanlık tarihinin hayranlık uyandıracak keşiflerinden birisi olmuştur. İnsan beynindeki karmaşık biyolojik süreçler ve sayısız bağlantılar, insanı doğru tanımamızda bize yardımcı olmaya başlamıştır. Bu konuda;

Birinci Buluş: Beynimizle diğer organlarımızın bir bütün içinde çalışması, komutlarını kimyasal enformasyon şeklinde dokulara göndermesi.

İkinci Buluş: Beynimizin zihin haline gelmesi. Beş duyu, duygular, düşünceler ve çevreden gelen uyaranları algılayıp, niyetlenmiş davranışa yönelmesi sosyal çevreyi gerektirir.Prof. Dr. Nevzat Tarhan

Üçüncü Buluş: Beynin, zihin haline geldikten sonra kendi kendini programlaması için zihinsel etkinliğe ulaşması ve kendini yenilemesinde üstün, aşkın bir güç gerektiği fikri…

Dördüncü Buluş: Sinirbilim hakkında çok şey bilen Batı felsefesinin yaşam hakkında çok şey bilen doğu felsefesine her zamankinden daha çok ihtiyacı olduğu…

DUYGUSAL ZEKANIN DOĞUŞU

Entelektüel algılamamızı bu kadar değiştirebilecek yeni bilgi ve buluşlar doğal olarak yeni doğrular ortaya çıkardı. Akıl ve zeka ile çözülemeyecek sorunlar ve açıklanmayacak sorular yeni duygu tanımlaması ile cevaplanmaya başlandı.

Kendimizi tanımamız hayatı ve varoluşu anlamamız, başkalarına anlam iletirken duyguları da aktarmamız önem kazandı.

Senelerdir iletişimin ‘İnformatif’ yani bilgi aktarımı ayağı diyebileceğimiz tek tarafı biliniyordu. Ancak insanlar bu bilgileri eyleme dönüştüremiyorlardı. Ayrıca bilgilere inanıp, kabul etmeleri yetmiyor, davranışa dönüştürüp, benimsemeleri gerekiyordu. İşte bu noktada iletişimin duygu aktarım ayağı devreye giriyordu. Karşı tarafı söylediklerimizden çok söyleyiş şeklimiz ve beden dilimiz etkiliyordu.

Mesela, korkuyu sözel ifade ve aktarım tanımlayamaz. Hızlanan kalp atışı, titreyen dudaklar, hızlı solunum, el ve ayak boşalması, tüylerin diken diken olması, iç organların burkulması olmadan korkuyu anlatmak mümkün müdür? Soğuk, kuru ve nötr bir entelektüel bilgi, duygu oluşturan bazı zihinsel materyaller olmadan hiçbir sonuç vermiyor.

Aynı şekilde öfkeyi de düşünelim.

Sıkılmış dişler, kasılmış kaslar, kabaran göğüs, genişlemiş burun delikleri, hızlı bir soluma olmadan öfkeden söz edilebilir mi? İşte bunlar, duyguların aktarılması, düşünce bilgisinin duygu bilgisine dönüşmesi için zihinsel malzemeler gerektiğini gösteriyor. Bu malzemeler de serotonin, noradrenalin, dopamin gibi kimyasallar, hormonlar ve enzimlerdir. Başkalarına anlam aktarırken veya sinir sistemimizin rahatlatıcı (parasempatik) bölümünü devreye sokarken bazı kimyasallara ihtiyacımız vardır. Beynimizdeki bu kimyasalları doğu bir şekilde üretip, yönetmeyi ‘duygusal zeka’ olarak isimlendirmek hiç de abartılı olmayacaktır.

DUYGUSAL ALIŞKANLIKLAR

Beynimizin bizi savaşmaya veya sevmeye iten akıl yürütme ve karar verme ile birlikte akıl dışı davranmamıza neden olan somut biyolojik temelleri vardır.

Nezaket ve güvenin azalması, bencillik, şiddet, alçaklık ve zalimliğin artması ile birlikte başkalarının hissettiğini anlama becerisinin (empati) zayıflaması şiddet suçlarını artırdı. Empatinin zayıfladığı durumlarda başkalarının yaşadığı acı, mutsuzluk vb gibi psikolojik ihtiyaçlar anlaşılamaz. Empati yoksunluğunda dürtüler, kontrolden çıkmaya başlar. Benmerkezci beklentiler sosyal beklentilerin önüne geçer. Başkalarına ilgi, yardım, iyilik yapma, şefkatli olma yerine kendi çıkarını düşünme, zevkinin peşinde koşma, acımasız olma gibi değerler yaşama baskın olur.

Dürtüler, kendini eylemle ifade etmek isteyen duygulardır. Dürtüsüzlük insanı tembelliğe, acizliğe ve yalnızlığa iter. Dürtülerin aşırı ifade edilmesi ise acımasızlığa, başkalarına kötülük yapmaya, aceleciliğe, sabırsızlığa, alçakça olarak bilinen davranışlara sebep olur.

İnsanın istek ve dürtüleri ile yaptığı mücadele ve eğitim çalışması temel yaşam becerisini oluşturur. Yıkıcı, kendine zarar verici veya ölümcül riskleri sonuç veren dürtüleri zapt etmek ve şefkatli olmak için duygusal alışkanlıklar, sosyal beceriler edinilmesi gerekir. Bu konuda duygusal zeka tanımını temel yaşam becerisi olarak popüler psikiyatriye katan Daniel Goleman şunu söylüyor: “İki ahlakî tavra ihtiyacımız var: Kendine hakim olmak ve şefkat göstermek.”

Zehirli duyguların sigara içmek gibi fiziksel sağlığımıza zarar verdiğinin somut ve biyolojik temelleri, duygusal zeka tanımlamasının temel gerekçelerinden birini oluşturmuştur.

Duygusal zeka eksikliğinde, depresyon, şiddet dolu bir yaşam, uyuşturucu bağımlılığı, hayat başarısızlığı gibi durumlarla karşılaşıldığı somut bir bilgi olarak önümüzde durmaktadır.

Genetik mirasımızın bize bağışladığı duygusal eğilimlerin yine bu konudaki derslerle insan beyninde duygu devreleri haline dönüştürülmesi, hislerin eğitimi şeklinde tanımlanmaktadır. Geçmiş çağlarda atalarımızın “nefis terbiyesi” olarak belirttikleri duygusal dersler de aslında aynı şeydi. Kendini tanımak, kendini denetlemek, diğergamlık (empati), anlaşmazlık çözme, iş birliği yapma gibi temel insani beceriler atalarımızca nasıl öğretiliyordu? İstanbul’da, Anadolu’da, bütün Ortadoğu’da köşe başlarındaki “dergahlarda” ilim öğrenmek için gelenlere “önce edep” denilmesi duygusal hayatımızın akıllıca yönetilmesiydi. Zaten tutkularımızı, düşüncelerimizi, değerlerimizi ve yaşamı iyi yönetmek gerçekte bilge olmaktır.

Kızgın, asi, sinirli, kaygılı, dürtüsel, saldırgan tavırların azalması, nazik, şefkatli tutumların artması, akıl ve kalbin birleştirilerek eğitilmesini gerektirir. Batı terk ettiği manevi değerleri modern yaşamın kazanımlarını koruyarak ‘psikoloji’ adı altında tekrar hayata geçirmektedir. Bunun bir ifade şekli de, “duygusal zeka” kavramı olmuştur.

DUYGUSAL ZEKÎLİK

Mutluluk ve başarı için önemli olan duygusal niteliklere duygusal zeka denir. Duygusal zekî dediğimizde ise, kendi duygularıyla birlikte diğer insanların duygularını da okuyabilen, bağımsız davranan, uzlaşmayı başaran iyimser kişiler akla gelir. Amaca ulaşmak için ne yaptığın kadar nasıl yaptığını da önemseyen, zorluklar karşısında sebat edebilen, sorun çözmekten kaçınmayan ve uyum yetenekleri yüksek kişiler duygusal zekidirler. Mantıksal zekilerin, akademik başarıları güçlüyken, duygusal zekilerin hayat başarıları, evlilikleri, arkadaş ilişkileri daha iyidir. Kendileri ile de barışık olduklarından, zorluklar karşısında iş uyumları bozulmaz. Her zaman ümit duygularını ayakta tutabilirler.

Özetle,

  1. Özbilinç ((Kendini tanıma)
  2. Özdenetim (Dürtüleri kontrol etme)
  3. Duyguları ifade edebilme
  4. Başkalarının duygularını anlayabilme (Empati)
  5. Engellere rağmen yola devam edebilme (Sebat)
  6. Kendini harekete geçirebilme (Motivasyon)
  7. Uyum sağlayabilme, sorun çözmeye istekli olma
  8. Uzlaşmacı olabilme, çözüm odaklı düşünme
  9. Ümidi ayakta tutma ve iyimser olma
  10. Yeni deneyimlere açık olma, kendini geliştirmeye istek duyma

On maddede özetlenebilecek duygusal zekanın temel adımları zihinsel bir ustalık ve duygusal bir bilgelik gerektirir.

Bizim kültürümüzde ilim ve irfan ayırt edilmiştir. İlim sahibi olup, irfan sahibi olmayan kişiler, sırtına kitap yüklemiş ama adam olamamış tipler olarak tanımlanır. Çok bilgili, ancak sosyal ve duygusal becerileri zayıf olan bu kişiler sevilmezler, çoğunlukla yalnız kalırlar. Başarısız olduklarında çevrelerinde kimseyi bulamazlar.

Hem ilim hem irfan sahibi kimselerse, sınırlarını bilir, kendilerini bilgileri nedeniyle başkalarından üstün görmezler. İnsanî değerlerin akademik değerler kadar önemli ve gerekli olduğuna inanır ve o değerleri yaşatmaya çalışırlar. “Arif olan anlar” sözü, darb-ı mesel olmuştur. Bilgiyi uygulamaya geçirmekteki bu özellikler “insan-ı kamil” özelliği olarak kültürümüz ve inanç sistemimizce yüceltilmiştir. Empati, diğergamlık adı altında yani diğer insanlar hakkında da gam, kaygı hissedebilme şeklinde geleneğimizde yer almıştır. Kendine hakim olmak ve özdenetim, “nefis terbiyesi” adı altında dedelerimizce uygulanırdı. Modernizm, özgürlüğü, dürtüleri serbest bırakmak olarak tanımlanırken post modern zeka gerçek özgürlüğün “dürtülerden özgür olmak” olduğunu söylüyor. Bu, geleceğin yeniden keşfidir. Başkalarını önemsemeyen, sadece kendi çıkarını ve başarısını önceleyen, yaşamı bir mücadele olarak algılayan, “hayat bir mücadeledir” diyen birey ve toplum savaş halindedir. Toplumla çatışmak doğaldır, diyerek uzlaşmacılığı zayıflatan modernizm, sosyal ilişkilere zarar verdi. Meslek başarısı yüksek ama sosyal engelli, yalnız, bencil, zevkini yaşam amacı edinmiş bireyleri ödüllendirdi.

Modernizm, tüketimi hızlandırmak için yardımlaşma, ürünün işlem maliyetini artırır, alçak gönüllü olmak, zayıflık işaretidir düşüncesinde olduğundan rekabetçiliği çatışmaya dönüştürdü. Böylece kapitalist felsefe insanın mutluluğunu kurban etmiş oldu. İşte duygusal zeka da bu deneyimler sonucu deneme yanılma yoluyla terk edilen manevi değerlerin sistematize edilmesinden başka bir şey değildir.

Merhametli olmanın nörobiyolojisi, başkalarını mutlu etmenin, bireyin kendi beyninde mutlulukla ilgili hormon ve enzimleri salgılatması, fedakar olmanın kısa vadeli bir zevki terk edip, uzun vadeli bir zevki netice vereceğini anlatması, başkaları hakkında kaygı hissetmenin insan olmanın ölçütü olduğu ve beraber yaşama bilincinin doğurduğunu yeniden keşfettik.

İyi ki pozitif bilimler var. Bu doğrulara uyabilirsek, dünya daha yaşanabilir olacaktır.

ALGILAMA YOLLARI

Beynimizin, duygu, düşünce ve davranışların kaynağı olduğuna dair paradigma da bir dönüşüm yaşanıyor. Gerçekte beynimiz duygu, düşünce, davranışların oluşmasında kaynaklık mı yapıyor, aracılık mı yapıyor, sorusu beyin felsefesiyle uğraşanların heyecanla tartıştıkları bir konudur.

Duyguların eğitiminin beynin eğitimi, beynimizin esnek bir organ olması ve yeni hücreler üretebilme kapasitesi, bilincimizin üstünde aşkın bir bilinç ve güç araştırma sorularını sordurdu. Duygusal zeka ile uğraşanlar, kozmik bir zekanın varlığını, kişinin kendini evrenle bütünleşmiş hissettiğinde beynin bazı bölgelerinin harekete geçmesini anlamaya çalışıyorlar. Budist rahipler üzerinde yapılan deneyler, meditatif eylem durumunda Yaratıcı ile bütünleştiğini hisseden rahibin o an da bütün isteklerinin karşılanmış, bütün ihtiyaçlarının giderilmiş, extacy ve cezbe halinin beyinsel boyutunu görüntüledi.

Beynimiz mi bilincimize hizmet ediyor, bilincimiz mi beyne hizmet ediyor? Ruh ve kişilik yapımızın aracı organı olan beyin iç ve dış uyaranlar algılıyor, akıl yürütüyor, öneriyor, hükme varıyor ve karar veriyor. Bunların hepsini otomatik olarak yapabiliyorsa, sembolik düşünceyi, sanatsal düşünceyi nasıl üretiyor, yeni deneyimlere yeni çözümleri nasıl oluşturuyor, kendi varlığının farkına ne şekilde varıyor, evrenin var oluşunu hangi biçimde anlıyor? Zaman kavramını ve öleceği bilgisini nasıl algılıyor? Uçağın otomatik pilotunu programlayan, bilgisayarın donanımına yazılım ekleyen ve bağlanabilirliğini sağlayan dış güç beynimizde nasıl karşılık buluyor? Bu soruların cevabını beyin felsefecileri, kognitif bilimciler ve din bilimcilerin ortak tartışmalarına havale etmekte yarar var.

Özetle, algılama organı olan beyin, beş duyu ile gelen bilgilerle birlikte, akıl yoluyla ulaşan düşünceleri, sezgi kanalından iletilen duyguları, dürtülerle sinyal gönderen istekleri de algılar. Hatta algılayamadığı bilgileri anlaşılır kılmak için inançları kullanır.

İdrak sonucu elde edilen bilgi ve veriler, beynin Talamus ve Hipotalamus bölgesinde filtre edilir. Davetli ve davetsiz düşünceler burada ayırt edilmektedir. Önem ve öncelikler belirlenir, ayıklama işleminin sonucunda niyetlenmiş davranış ortaya çıkar. Artık beyin niyetlenmiş davranışa uygun çalışmaya başlar. Nesneler arasında anlam bağları kurmak için uğraşır. Biz farkında olmadan nesneleri başarı için alışverişi olacak şekilde algılar. Biz neye niyet edip, o yönde davranırsak, o programa uygun mesajlar ve proteinler üretir. Böylece sosyal davranışlarımız ortaya çıkar.

I - DUYGULAR

Varlık Amacımız Nedir?

İnsanın varlık amacı, doğru yaşayıp mutlu olmaktır. İyi yaşamak için nelerin doğru, nelerin yanlış olduğu bilinmelidir. Hayatımızın duygu, düşünce ve davranış alanları vardır. Kişinin bu üç alanda attığı adımlar, verdiği kararlar ve ürettiği çözümler onun şahsiyetini oluştururken aynı zamanda o kimseyi mutluluğa taşıyan sonuçları da doğurur. İnsanın duygu, düşünce ve davranışlarını yönetmesinde beyninin özelliklerini bilmesi çok önemlidir. Teknik ayrıntıya girmeden beynimizi tanımak istediğimizde karşımıza şu bilgiler çıkacaktır:

Duyguların Biyolojik Temelleri

Duyguları genellikle duygu türlerini ele almadan, yalnızca psikolojik boyutuyla değerlendiririz. Oysa temel duyguların dürtüsel yönü de vardır. Dürtüsel duygular, açlık susuzluk, üreme, saldırganlık gibi temel güdüleri ifade eder. Bu sebeple duygular, birincisi dürtüsel diğeri psikolojik olmak üzere iki başlık altında toplanabilir. Dürtüsel duygular insanda olduğu gibi hayvanlarda da vardır. Oysa yüksek duygular insana özgüdür.

Düşünce ve Beyin İlişkisi

Beyin ne konuda düşünürse düşünsün, bunu belli kalıplar yardımıyla yapar. Beyinde düşünce, duygu kalıbı ve bir de bedensel durum vardır. Ondan sonra hedef belirleme, karar verme, harekete geçme ve onu sürdürme süreçleri gelir. Mesela, insan birisiyle bir şey konuşmak istiyor ve çözülmesi gereken bir işle ilgili olarak “Şu işi çözmek benim çıkarıma uygundur” diye düşünüyorsa bu bir düşünce kalıbıdır. Duygu kalıbında ise, kişi konuşacağı insanı sevip sevmediğini, ona karşı neler hissettiğini tartmaya çalışır. Hatta bu sadece insan olmayabilir. Mesela, kişinin elinde tuttuğu bir kalemin işlevselliği, düşünce kalıbını; kalemi sevip sevmediği ise onunla alakalı duygu durumunu oluşturur. Kalemle işlem yapacak, yazı yazacaksa aklından geçirdiği “Şu anda bu yazıyı yazamam, halsiz ve yorgunum” gibi ifadeler, kişinin bedensel durumunu ortaya koyar. Bedensel durumdan sonra hedef belirleme gelir. Mesela, “Kalemle makale yazacağım” dediğimizde vizyon belirlemiş oluruz. Bu duruma güzel bir örnek, aynı inşaatta çalışan iki işçinin yaptıkları işe bakış açısıdır. Aynı inşaatın işçileri olan bu iki kişiye ne yaptıkları sorulduğunda, işçilerden birisi, “Günlük 10 YTL yevmiye ile çalışıyorum” cevabını verir. Diğer işçi ise, “Dünyanın en güzel binasını yapıyorum” der. İkisi de aynı işi yapmalarına rağmen hedefleri farklıdır.

Hedef belirlemenin ardından karar verme süreci gelir. Kâr-zarar analizini yapıp, duygularını ölçüp biçtikten sonra ikisini birleştirip hükme varacaktır insan. Ancak karar vermek de yetmez; eyleme geçerek, verilen kararları uygulamaya koymak gerekir. İşte bütün bu süreçler, ön beynin önemini ortaya koyar.

Beyinle İlgili Gelişmeler

Bundan on sene öncesine kadar, ‘beyin’ denildiği zaman bilim çevrelerinde akla ilk gelen, sol beyin fonksiyonu oluyordu. Sol beynin işlevi daha çok akılla ve zihinsel zekâ ile ilgiliydi. İnsan akıllı, konuşan bir varlık olarak kabul ediliyordu. Descartes’in “Düşünüyorum, o halde varım” düşüncesi hâlâ hâkimiyetini sürdürüyordu. Fakat 1990’ların ortalarında bir sinirbilimci olan Damassio, “Descartes’in Yanılgısı” adlı bir kitap yazdı. Bu çalışma, “Duygusal Zekâ” kitabının yazarı Daniel Goleman’a kaynak oldu. Bunun üzerine insan beyninin yalnızca mantıksal süreçlerle ilgili olmadığı, aynı zamanda duygusal süreçlerin de beyinde gerçekleştiği tezi biyolojik olarak doğrulandı. Peki, bu durum bizim günlük yaşantımıza nasıl etki etti? İnsanın mutlu olmasında bu bilginin rolü ne oldu? Yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıkan beynin sol ve sağ loblarının fonksiyon ve becerilerini ele alırsak bu sorunun cevabını daha net görebiliriz.

Sağ ve Sol Beyin Alanları

Bugün artık biliyoruz ki, sol beynin veri toplama, topladığı donelere anlam katma özelliği vardır. Yine sol beyin, rasyonel ve stratejik düşünceler üretip uzun vadeli planlar yapar. Ayrıca, beklemek, gerçekçi davranmak, deneme yapmak da onun işidir. Sol beyin, kelime ve sayılarla ilgilenen, sağ beyne nazaran geçmişin üzerinde daha çok duran beyin alanıdır. Bu alanın özellikleri, soğuk, keskin, köşeli, mesafeli ve sert olması, katı kurallarının bulunmasıdır. Sol beyin ‘eğer’ ve ‘fakat’ sözlerini çok kullanır. Bu iki kelime hemen karar vermemeyi ifade eder. Beynin sol tarafı, bir şeyi anlamaya çalışırken aynı zamanda ertelemeye de yatkındır. Ayrıca benmerkezci olma eğilimindedir. Kendisini mutlu edecek şeyleri önemser. Bu sebeple de kendisi önceliklidir. Erkeklerin sol beyinleri baskın çalıştığı için benmerkezci yanları baskındır. Beynin sol kısmı, iradeyi mantıksal olarak kullanır.

Sağ beyin ise duygusaldır. Sıcaklık ve yakınlığa önem verir. Daha yuvarlak düşünür. En çok ürettiği kelimeler, ‘hemen’ ve ‘şimdi’dir. Duygusal alanlarla ilgili olduğu için istekleri hemen olsun ister. Stratejik düşünmek yerine, taktik bulur; olayları çabuk çözmek taraftarıdır. Arzularını ertelemekten hoşlanmaz. Hızlı karar verip harekete geçmek eğilimindedir, acelecidir. Bunun sebebi ise, gelecekle ilgilenmesidir.

Sol Beyin Eril, Sağ Beyin Dişildir

Sol beyin, yeni fikirlere açık değildir. Koruyucu, tutucu ve savunucudur. Oysa sağ beyin farklılıklara gebedir. Deneme yanılmayla karar verir. Çünkü deneme yanılma yöntemi hemen çözüm aramaya daha uygundur.

Sol beyin sayı ve rakamlarla ilgilenirken sağ beynin ilgi alanı daha çok görsel konulardan ve zevklerden oluşur. Estetik kaygılar sağ beyinde etkilidir.

Sağ beyin duygusal kararlar verdiği için, bu kararları inanarak vermek ister. Sol beyin, inanamasa da karar vermekten yanadır. Sol beyin tekil ve erildir. Yani erkeksi özellikleri baskındır. Sağ beyin ise çoğulcudur ve dişil özellikleri vardır. Sol beyin anlamaya çalışırken, sağ beyin hissetmek için uğraşır. Sol beyin karşılaştığı olaylarda çıkarı doğrultusunda tepkiler verirken, sağ beyin sempatik bir bakışıyla yaklaşır. Yani kendini hemen olaya kaptırır. Sağ beyni baskın çalışan kimse, birisi ağladığı zaman onunla beraber ağlar. Kendisinden çok başkalarını mutlu etmeye uğraşır. Kadınlarda bu özelliğe daha sık rastlanır. O sebeple kadınların şefkat duyguları yoğundur ve iyi annelik yaparlar.

Sağ beyni baskın çalışan kişiler iradelerine duygularını katarlar. Bir insanla iş yaparken ya da onun hakkında karar verirken kâr-zarar analizi yapmaktan çok, onu sevip sevmediklerini ölçü alırlar. İnsanları analiz ederken “o beni çok sever” ya da “ben onu çok severim” diyerek referanslarının duygu olduğunu belli ederler.

Sağ Beyin Niyete, Sol Beyin Sürece Bakar

Sol beyinde niyet önemli değildir. Sürece ve sonuca bakar. Sağ beyin ise niyete göre hareket eder. Sol beyin hayal kurmaz ama sağ beyin hayalcidir. Yine sağ beyin sezgilere çok değer verir. Beyin görüntüleme çalışmalarında sol beynin görsel unsurlara hızlı tepki verdiği ortaya çıkmıştır. Oysa sağ beyin duygusal sayılabilecek uyarılara daha çabuk cevap vermektedir.

Ön Beyin

Ön beyin ise, akılla duyguyu birleştiren alandır. Bilgileri işleme süreci burada gerçekleşir. Ön beyin alanı gelişmiş bir insan, mantık ile duygu dengesini sağlayabilir.

Sağ ve sol beyni yöneten ön beyindir. Beynin sol lobu mantıksal süreçlerden, sağ lobu duygusal süreçlerden, ön kısmı da bunları eyleme dönüştürmekten sorumludur. Düşündüklerimize duygu eklediğimizde inanç oluşur. Ama inanmak tek başına yeterli değildir. Bunun eyleme dönüşmesi gerekir. Bir noktadan sonra eyleme geçmesi de yetmez, eylemin devamlılıkla alışkanlığa çevrilmesi lüzumu doğar. Alışkanlığın sağlamlaşması için ise kişilik halini alması sağlanmalıdır.

Ön Beynin İşlevi

Bir düşünce beyne girdikten sonra onun eyleme dönüşmesi için beynin bazı işlemleri yapmaya ihtiyacı vardır. Yapılan araştırmalarda beyin hücrelerinin hareketli olduğu tespit edilmiştir. Doku kültüründe beyin hücresi bir diğer hücre ile bağlantı kurduğu zaman bilgi kalıcı olur. Bilginin silinmemesi ve bir sinir hücresinin gövdesi kadar ilerleyebilmesi için otuz ila altmış dakika arasında bir zaman gerekir. Bu süre içinde, hücre ilerleyip bir diğer hücreyle kalıcı bağlantı kurar. Yeni edindiğimiz bilgileri yirmi dört saat içerisinde tekrar eder, konu üzerine kafa yorar ve hayal kurarsak, beyinde bir network oluşur ve öğrenilenlerin kalıcılığı sağlanır. Bu şekilde kimyasal kayıt yapılır. Yoksa veriler anlık, kısa ve elektriksel olarak kaydedilir. Ancak, bilginin kişide alışkanlık ve kişilik kalıbı haline dönüşmesi için altı aylık bir süre şarttır. Yanlış bir düşünceyi ya da duyguyu değiştirmek içinse onu yeniden inşa etmek gerekir. Tıpkı eski binayı yıkıp, yerine yenisini yapmak gibi... Onun için büyükler, “can çıkar huy çıkmaz” demişlerdir. Bu durum beynin yapısal boyutunu da ortaya koyar. İşte beynin bu işlevlerini yerine getiren, onu organize eden ön beyindir. Ön beyin, yönetici organımızdır. Plan yapar, hedef belirler ve bunların uygulanmasını sağlar. Bir şeye anlam katmak, karar vermek, kendinin farkına varmak gibi özellikler ön beyin tarafından gerçekleştirilir.

Ön beyin analitik ve emosyonel düşünür. Düşünür, tartar, birleştirir ve öylece sonuca ulaşır. Bir konuda karar verirken olaya hem sebep sonuç ilişkisi açısından yaklaşır, hem de duygusal anlamlar yükleyerek düşünür. Olaylara çeşitli açılardan yaklaşır, sonuçta iradesini kullanır.

Rotayı Ön Beyin Alanı Belirler

Bir insanın sağ ve sol beynini iyi kullanma becerisi, ön beyinle ilgilidir. Sol beyin düşünürken, sağ beyin bilgileri birleştirir. Sağ beyin daha geniş düşünür. Mesela, bir ressam ya da şair eser verirken sağ beyniyle bütüncül bir düşünce yapısı içinde düşünür ama sol beyni onu tanımlar. Ön beyin bekler, iyi bir zamanlama yapar ve girişimde bulunur. Yaşam piramidindeki öncelik sıralamasını gerçekleştirir. Kelime ve sayılarla beraber, renkler, desenler ve zevklerle de ilgilenir. Gerektiğinde soğuk ve keskin, gerektiğinde sıcak ve yakın davranır. Ön beyin yer, zaman ve konumu ayarlayıcıdır. Hafızanın altı sadık bekçisi vardır. ‘Ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçin ve kim?’ sorularından oluşan cevapları bütüncül olarak kullanabilmek becerisi ön beyinde mevcuttur. Mesela, sol beyin ‘ne’ sorusuyla, sağ beyin ‘nasıl’ sorusuyla ilgilenir. Ön beyin ise sonuç çıkarabilen ve yürütücü, işletici fonksiyonları devralmıştır. Bir nevi rotayı belirleyen beyin alanıdır. Hem stratejik hem de taktik düşünür. Sadece stratejik değildir.

Sağ Beyin Sempatik, Ön Beyin Empatiktir

Sol beynin önceliği kendisindeyken, sağ beynin önceliği başkalarındadır. Oysa ön beyin, önceliğin kendisinde mi yoksa başkalarında mı olacağını, hangi şartta nasıl tercihler yapacağını iyi belirler. Ön beyin empatik düşünür. Mesela, sol beyniyle düşünen bir kimse karşısındakine yol tarif ederken, yönleri kendisine göre tarif eder. “Sola gideceksin” dediğinde bu sol taraf kendi soludur. Oysa empati yapabilen insan karşı tarafın yönünü dikkate alır.

Sağ beyniyle düşünen insan sempatiktir. Sempati, empatiden farklı bir kavramdır. Sempatik kişi, karşısındaki insan yediği yemeği üstüne dökse onunla beraber üzülür, heyecanlanır. Oysa empatik insan muhatabını anlar, ama telaşa kapılmadan ona yol göstermeye çalışır. Empati daha çok duygusal alanın becerisi gibi anlaşılsa da, aslında beynin davranışsal bir yeteneğidir. Yani ön beyne aittir. Empati yapmak, karşı tarafa kendini tamamen kaptırmak demek değildir. Muhatabını duygusal manada anlamakla birlikte, bunun içine mantık katmayı da ifade eder. Karşıdakini anlamakla birlikte, bildiği doğrularla hareket etmektir empati.

Sol Beyin Gerçekleri, Sağ Beyin Duyguları, Ön Beyin Doğruları Analiz Eder

Sağ beyin pembe düşler görür. Gerçeklerden uzak hayaller kurmak onun işidir. Sol beyin ise, hayali ve sezgileri önemsemediğinden fazla kullanmaz. Fakat ön beyin hayalleri amaca yöneltir. İnsan elbette hayal kurar ama hayale yeni anlamlar katmak ve onu hedefe yönlendirmek ayrı bir beceridir. Sağ beyin dişil özellikler barındırdığı için, sezgisel düşünmeye yatkındır ve sezgilerinde çoğunlukla haklı çıkar. Ön beyin ise sezgileri süzgeçten geçirerek kullanır. Her hissettiğini doğru kabul eden sağ beyne mukabil, ön beyin sezgilerinin doğru olup olmadığını anlamaya çalışır. Sol beyin gerçekleri, sağ beyin duyguları, ön beyin ise doğruları analiz eder ve bunlara öncelik verir. Bu da değerler eğitimiyle mümkündür.


Paylaş

Görüntülenme:
Güncellenme Tarihi:22 Aralık 2019Yayınlanma Tarihi:03 Şubat 2016

© 2024e-Psikiyatri.com, bir NPGRUP sitesidir,
e-Psikiyatri.com bir NPGRUP sitesidir. Bu sitede verilen bilgiler, site ziyaretçilerinin/hastaların hekimleriyle mevcut ilişkilerini ikame etmek değil, desteklemek için tasarlanmıştır. Bu sitede yer alan bilgiler bir hekime danışmanın yerine geçmez. Tüm hakları saklıdır.