Kalabalık yanlış karara iter mi?

Gruba riayet, insanı önyargıya ve yanlış karara iter mi? Grup içinde daha mı aptalca davranır? İşte cevabı...

UCL Üniversitesi’nden psikolog Daniel Richardson Londra’nın merkezinde bir pub’ın alt katında deney yapıyor. İnsanların karar alırken etraftakilerin etkisinde kalıp kalmadığını, başkalarının tercihlerini görünce kendi tercihlerimizin değişip değişmediğini anlama amaçlı bir deney bu. Bunun için laboratuvardan ziyade insanların doğal ilişki kurduğu bir ortam gerekiyordu.

Richardson’un kalabalık deneyi için Soho’da bir sanat kulübünde 50 kişi toplandık. Her birimiz elimizdeki dokunmatik ekrandan özel ayarlı bir siteye giriş yaptık. Bu ekranda bir noktayı dokunarak hareket ettirebiliyor, o noktaya denk düşen noktayı ise odadaki büyük ekrandan da izleyebiliyorduk. İşte bizim kolektif düşüncemiz orada gözler önüne seriliyor. Herkes kendi noktasını hareket ettirdiğinde büyük ekranda telaşlı arılara benziyoruz.

Richardson ilk deneme sorusunu soruyor bu kez. “Herhangi bir testte hileye başvurduğunuz oldu mu?” ‘Hayır’ diyenler noktasını sola, ‘evet’ diyenler ise sağa kaydırıyor. Önce herkes tek tek yanıtlıyor ve bu noktalar büyük ekranda görünmüyor. Daha sonra grup halinde yanıtlanıyor. Richardson ise bunların sonuçlarını karşılaştıracak. Kendi başımıza iken daha mı dürüst davranıyoruz? Başkalarının tutumuna göre kendi tutumumuzu değiştiriyor muyuz?

Deneyin asıl kısmında ise bize belli konulardaki fikirlerimiz soruluyor. “İngiltere AB’den çıkmalı mı?” Neredeyse bütün noktalar sola ‘hayır’a kayıyor. “Londra’da demiryolu grevleri yasaklanmalı.” Bu defa noktalar daha telaşlı dolaşıyor ortalıkta. Herkes sayı çokluğunda güvenceye almak istiyor kendisini. “Arkadaşına yemek alan kişi ondan daha büyük bir pay almaya hak kazanır.” Herkesten bir protesto sesi yükselerek noktalar yine sola yöneliyor. Ama noktalar saklı olduğunda acaba kaç kişi farklı cevap verecektir?

Ne yazık ki bu sorunun yanıtını o gece alamadık. Richardson bunu doktora tezinde açıklayacak. Fakat riayetin ve uyum sağlamanın olumsuz etkisini ortaya koyacağına inanıyor. İnsanların toplu halde karar alırken tek başına aldıklarından daha önyargılı ve daha az zeki davranma eğilimi gösterdiği biliniyor.

BBC FUTURE