- Evreni oluşturan kozmik patlamalar
Pilin ana maddelerinden biri olan lityum uzayda esrarengiz bir şekilde çoğalıyor. Bilim insanları bunun kaynağını bulduklarını düşünüyor.
Günümüzde lityum her yerde kullanılıyor. 19. yüzyıl ortalarından bu yana doktorlar bu yumuşak, kirli beyaz metali gut hastalığı ve bazı psikiyatrik rahatsızlıklarda kullanıyordu. Bugün bile bipolar rahatsızlık tedavisinde lityum hala yaygın olarak kullanılıyor.
Fakat çoğu insan için lityum pil demektir. Birçok elektronik cihaz açısından büyük önem taşır. Elektrikli otomobillerin yaygınlaşması ile lityum talebinin 2025'te üç katına çıkması bekleniyor.
Dünyadaki lityum rezervlerinin çoğu Güney Amerika'da bulunuyor. Bunların en büyüğü ise And dağlarındaki kurumuş göllerin altında. Fakat lityum dağların, hatta Dünya'nın oluşumundan çok daha eskilere dayanıyor. 13,8 milyar yıl önce meydana gelen Büyük Patlamada hidrojen ve helyumun yanı sıra lityum da oluşmuştu.
NEDEN EKSİLDİ?
Fakat patlama sonrasında yeni oluşan lityumun bir kısmı kaybolmuştu. Buna karşın gökbilimciler, Büyük Patlamada oluşandan çok daha fazla lityumun evrende bulunduğunu gözledi.
On yılı aşkın zamandır bu ekstra lityumun kaynağı bulunmaya çalışılıyor. Son buluşlar bu esrarengiz lityum fabrikalarına ışık tutabilir.
Soluduğumuz oksijenden kanımızdaki demire kadar vücudumuzdaki birçok element, yıldızları oluşturan nükleer patlamalarda meydana gelmiştir.
Titanyum gibi ağır elementler ise dev gezegenlerin patlayarak ortadan kalktığı nükleer tepkimeler sonucu oluşur. Öte yandan altın gibi bazı metaller ise ölü gezegenlerin oldukça yoğun çekirdeklerinin çarpışması sonucu oluşmuş olabilir.
İki yoğun sönmüş cüce gezegen birbirinin yörüngesinde dönüyor.
BÜYÜK PATLAMA
Fakat en temel elementler Büyük Patlamayı takip eden üç dakika içinde ortaya çıktı. Evren ilk oluştuğunda sıcak bir plazma çorbasına benziyordu ve genişleyip soğudukça pıhtılaşıp çoğunlukla hidrojen ve helyum atomlarına dönüştü. Bunlar evrendeki en bol elementlerdir.
Büyük Patlama sonrası üç dakikada bir de az miktarda lityum oluşmuştu. Daha sonra evren hızla soğuduğu için başka element oluşması mümkün değildi.
Bütün bunlar 13,8 milyar yıl önce yaşanmış olsa da bilim insanları yaptıkları ölçümlerle her elementin nasıl ve ne kadar oluşmuş olabileceğini tahmin edebiliyor.
Fakat diğer elementlerde ölçümler tutsa da lityumda arada büyük bir fark olduğu görülüyor. Mevcut lityum miktarı tahmin edilenden üç kat daha az.
BBC TÜRKÇE
