Yaşam Tarzı Tıbbı (Lifestyle Medicine) Nedir?

Yaşam tarzı tıbbı yani Lifestyle Medicine; araştırma, önleme ve tedavi etme ile yakından alakalı olan bir tıp dalıdır. Yaşam tarzı tıbbı; pek çok yaşamsal faktörün sebep olduğu birtakım hastaların yanı sıra beslenme, kronik stres ve fiziksel hareketsizlik gibi durumlarla yakından ilişkilidir.

Yaşam tarzı tıbbı; hastaları doğru gıda tüketimi, bitkisel beslenme, sağlıklı yaşam tarzı, uyku düzeni, düzenli fiziksel aktivite, stres yönetimi, birtakım riskli maddelerden uzak durma ve olumlu sosyal yaşam etrafında da şekillenir. Tüm bunların haricinde hastaların kişisel alışkanlıkları ile mevcut davranışlarını değiştirmek amacıyla eğitip motive etmeye odaklanır.

Klinikte uygulanan yaşam tarzı danışmanlığının önündeki yer alan en büyük engellerden biri, doktorların çoğu zaman kendilerini hazırlıksız hissetmeleridir. Aynı zamanda hastaların da bu yöntemi kabul etme konusunda fazlasıyla şüpheci olmalarıdır.

Lifestyle Medicine olarak da ifade edilen yaşam tarzı tıbbı; diyet, fiziksel hareketsizlik, tütün ürünleri kullanımı ya da alkol tüketimi gibi bazı kötü yaşam tarzı seçimleri ile yakından ilgilidir. Aynı zamanda kronik stres gibi bazı psikososyal faktörler, sosyal destek ve psikolojik kronik hastalıklara da katkıda bulunur.

Yaşam Tarzı Tıbbı (Lifestyle Medicine) Uygulama Detayları

Yaşam tarzı tıbbında, hastalık oluşumuma sebep olan faktörlerin ortadan kaldırılması ile vücudun kendini iyileştirecek gayet açıktır. Çoğu zaman geri dönüşü olmadığı düşünülen kardiyovasküler ve tip 2 diyabet gibi hastalık çeşitleri, yaşam tarzı tıbbı aracılığıyla yapılan müdahaleler sayesinde büyük oranda gelişme gösterir.

Yaşam tarzı tıbbı kapsamında yapılan müdahaleler; genellikle sağlık çalışanları, topluluk ve hastalar için birtakım zorlayıcı davranış değişiklikleri yapılmasını gerektirir. Yaşam tarzı tıbbı uygulayıcılarının görevi, hastalardaki sağlıklı davranışların değişikliklerini motive edip desteklemektir. İnsanlara evde sağlıklı yemekler pişirmeyi öğretmek gibi şeyler yaşam tarzı odaklı yapılan tıbbi uygulamalardan sayılabilir.

Davranış değişikliği konusunda pek çok teori vardır. Bunlar arasında TTM yani transteorik model yaşam tarzı tıbbına gayet uygundur. Bu teoride bireylerin altı adet değişim aşaması sürecince ilerleme kaydettiği varsayılır. Bu aşamalar ise; ön tefekkür, tefekkür, hazırlık, eylem, sürdürme ve sonlandırma şeklindedir. Aşamaların başarılı biçimde sonuçlanması ise uyumlu müdahalelerin yapılması ile mümkün olur. Yaşam tarzı tıbbı uygulayıcıları, hastaların değişime hazır olup olmadıklarını belirleme konusunda son derece önemlidir. Aynı zamanda hastaları aşamaya uygun şekilde yapılacak müdahalelere hazırlama noktasında motive etmek amacıyla da görüşme gibi danışmanlık yöntemleri uygulanır.

Yaşam Tarzı Tıbbı (Lifestyle Medicine) Seviyeleri

Yaşam tarzı tıbbı, toplamda üç seviyede uygulanabilir. Birinci seviye; yaşam tarzına yönelik yapılan seçimlerin, kişilerin sağlık durumunun kısmi olarak belirlediği ve farmasötik ya da cerrahi tedavi tekniklerine verilen yanıtların önemli bir faktörü olduğunun tüm sağlık uzmanları tarafından anlaşılmasını içerir. Bütün uygulayıcılar, uygulanan standart tedavi protokolleri ile beraber yaşam tarzı önerileri için teşvik edilir.

İkinci seviye ise, yaşam tarzı tıbbı müdahalelerinin, aslında tedavinin tam anlamıyla odak noktası olduğu, bununla beraber farmasötik ya da cerrahi tedavilerin gerekli durumlara kullanılmak üzere ilave yapıldığı özel bakımdır. Üçüncü seviye ise, toplum sağlığı için düzenlenen programları ve politikalarını kapsar. Yaşam tarzı tıbbında yapılan müdahale tavsiyeleri, koruyucu tıp rehberliğinde ve kronik hastalıkların önlenmesi gibi tedavilere yönelik politikalara da dâhil edilir.

Yaşam Tarzı Tıbbı (Lifestyle Medicine) Mesleklerle Bağlantısı

Yaşam tarzı tıbbı, pek çok farklı meslek dalı ile de yakından ilgilidir. Lifestyle Medicine yönteminin temellerinin bütün profesyonel eğitim programlarına dahil edilme, hem sağlık uzmanlarına hem de hastalara fayda sağlar. Bitkisel beslenme, fiziksel aktivite, stres yönetimi, uyku yönetimi, madde kullanımının azaltımı ve ilişki becerileri gibi yaşam tarzı tıbbı müdahaleleri insan yaşamına büyük katkıda sağlar. Yaşam tarzı tıbbı, sağlık mesleği öğrencilerinin, hasta merkezli bakımı sağlamak, işbirlikçi uygulamaları geliştirmek için mesleki eğitimlerin tamamında ya da bir kısmında öğrendikleri mesleki eğitimle de uyumludur.

Yaşam Tarzı Tıbbı (Lifestyle Medicine) ile Beslenme Düzeni

Beslenme, pek çok kronik hastalığa etki eden bazı alışkanlıklarda ve uygulamalarda son derece önemli bir rol oynar. Beslenme, farklı pek çok durumun yanı sıra diyabet, kanser ve obezitede de oldukça önemli bir role sahiptir. Beslenmenin birtakım kronik hastalığın hem önlenmesi hem de tedavi edilmesi konusunda anahtar rolü görür.

Yapılan araştırmalar meyve sebze, tam tahıllar, yağsız süt ürünleri, deniz ürünleri, baklagiller ve bazı yemişler ile beslenme düzeninin daha verimli olduğunu gösterir. Aynı zamanda araştırmalar, kiloyu koruma ve kronik hastalık riskini ekstra azaltmak için hem kalori hem de düzenli fiziksel aktivitenin dengeleme konusunda da önemli olduğunu vurgular.

Yaşam Tarzı Tıbbı (Lifestyle Medicine) ile Stres Yönetimi

Modern ve hızlı tempolu yaşamda stres, her zaman yaşanan durumlardan biri olarak öne çıkar. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki yetişkin nüfusun büyük bir kısmı günlük yaşantılarında, ev ya da iş performanslarını olumsuz yönde etkileyen için strese fazlasıyla maruz kalırlar. Bu durum Türkiye için de geçerlidir. İnsanlar, stres ile beraber anksiyete ve depresyon gibi durumlarla da sıklıkla karşı karşıya kalırlar. Yaşam tarzı tıbbı, bu olumsuz durumların pek çok yönünde son derece etkili bir şekilde iyileştirme sağlar. Yeterli oranda uyku almak da bu tarz durumlar karşısında etkili bir stratejidir.

Yaşam Tarzı Tıbbı'nın Hastalıklar Üzerindeki Etkisi

Yaşam tarzı tıbbının benimsediği modaliteler, pek çok kronik hastalığın tedavisi ve önlenmesinde önemli bir rol oynar. Yapılan pek çok çalışma; düzenli şekilde fiziksel aktivite, kilo yönetimi, sigara içmeme ve pozitif beslenme gibi uygulamaların özellikle kalp rahatsızlıklarına etki eden risk faktörlerini olumlu yönde etkilediğini gösterir.

Diyabeti önlemek ya da tedavi etmek için de kabul edilen bazı yaşam tarzı tıbbı modaliteleri vardır. Diyabet hastalarının büyük bir kısmı, yaşam tarzı tıbbı kapsamında beslenme terapisi, eğitim, fiziksel aktivite, danışmanlık ve destek gibi unsurlara odaklanır.

Obezite, özellikle son dönemlerde sıklıkla karşılaşılan önemli durumlardan biridir. Obezite, aynı zamanda enflamatuar bir hastalık çeşididir. Yeterli şekilde yapılan fiziksel aktiviteler ve normal kilo, vücudun karşı karşıya kaldığı enflamatuar reaksiyonunu azaltır. Aynı zamanda karsinojenez için uyarıcı şekilde görev gören enfeksiyöz ajanlar için de büyük immün tepkileri hafifletmeye yardımcı olur.

Yaşam Tarzı Tıbbı mı Yoksa İlaç Tedavisi mi?

Son yıllarda, ilaçların maliyetleri pek çok ülkede özellikle halk sağlığı için tehdit haline geldi. Bu maliyetler, aynı zamanda sağlık sektöründeki bazı önemli öncelikleri de doğrudan etkiler. İlaçlar ile ilgili yapılan ekonomik harcamalar, sadece uygunsuz ilaç kullanımından kaynaklı ortaya çıkan tedavi maliyetlerini içermez. Aynı zamanda reçeteli ya da reçetesiz şekilde ilaçların satın alınması konusunu da içerir.

Yapılan çalışmalarda, plasebo müdahalesi ile karşılaştırıldığı zaman, yaşam tarzı tıbbı ve metformin müdahalelerin özellikle tip 2 diyabet gelişimini 3 yıl geciktirdiği tahmin edilir. Aynı zamanda da diyabetin mutlak insidansını %20 ve %8 azalttığı gözlenir. Yaşam tarzı tıbbı, ilaç tedavisine göre daha ekonomiktir. Bu açıdan daha avantajlıdır. Aynı zamanda daha sağlıklı  olduğu düşünülür. Bu nedenle de günümüzde yaşam tarzı tıbbı son derece rağbet görür.