Alzheimer hastalığı nedir?

Alzheimer nedir, nasıl anlaşılır, nasıl oluşur, beyinde neler meydana gelir. İşte merak edilen soruların cevapları.

Prof. Dr. Oğuz Tanrıdağ anlatıyor:

Alzheimer hastalığı bir bunama (demans) hastalığıdır. Demans; genel olarak beynin zihinsel ve davranışsal işlevlerinin bozulmasıyla ortaya çıkan bir sonuçtur.  Alzheimer eşittir demans demek değildir. Çünkü demansla sonuçlanan ya da seyri sırasında demans ortaya çıkan bir çok hastalık ve neden vardır. Alzheimer hastalığı bunlardan sadece biridir. Yani her Alzheimer hastası demans hastasıdır da her demans hastası Alzheimer hastası değildir.

Beyni etkileyen hastalık ya da durumun ne olduğuna ve beyni nasıl etkilediğine bağlı olarak demans çeşitlenir. Bu çeşitlenmeyi anlayabilmekte beyin bölgeleri ve işlevleri arasındaki ilişkiye dair temel bilgiler önemlidir. Beynin farklı lobları ve bölgeleri farklı işlevlerle ilgilidir. Her bir beyin yarısında dörder lob bulunur. Bu loblardan her biri hareket ve duyularla ilgili temel bir işlevin yanısıra bir dizi özel işlevle ilgilidir. Önde yer alan lob frontal lob adıyla anılır. Bu lobun içinde hareket, beceri, karar verme ve sosyal davranışlarla ilgili merkezler vardır. Sol yandakinde ek olarak konuşma merkezi de vardır.Yanda üstte yer alan lob pariyetal lob olarak bilinir. Bu lobta; her iki yanda dokunma duyusuyla ilgili algılama ve analiz merkezleri ve solda okuma ve yazmaya yardım eden merkezlerle, sağda mekan ve yerleşim algılama merkezleri bulunur. Yanda alttaki loba temporal lob adı verilir. Bu lobta her iki yanda işitme merkezleri ve bellekle ilgili yapılar, solda anlama ve tekrarlama merkezi ve sağda ise müzik algılaması ve ritmle ilgili yapılar vardır. En arkada yer alan lobun ismi oksipital lobtur.

Bu lobta her iki yanda görme ve gördüğünü algılama merkezleri yer alır. Alzheimer hastalığının nasıl bir hastalık olduğunun ve neden olduğu problemlerin  anlaşılmasında bu kısa fakat temel bilgi önemlidir. Beyin hastalıklarında etkilenen bölgeye göre belirti ortaya çıkar. Örneğin, sol ön lobun hareket merkezini etkileyen bir olay, hareket sinirlerinin çapraz yaparak gövdeye gitmesinden dolayı sağ kol ve bacakta güçsüzlük, daha da ileri durumlarda felç yapar. Bu olay sağ ön lobta olursa bu durumun tersi olur. Sol alt-yan lobtaki bir olay işitme ve anlamayı etkiler. Bu lobun iç tarafındaki bir etkilenme kelimelere ait belleği etkiler.

Sağ yan-üst lobun arka bölümünde bir olay olursa kişi mekan- ları şaşırır. Sol arka lobun arkasının etkilenmesi, görme sinirlerinin yine çapraz yapma özelliğinden dolayı cisimlerin sağ yarılarının görülmemesiyle sonuçlanır. Bu tür örnekler sürdürülebilir. Alzheimer hastalığı normal seyri içinde yukarıda belirtilen bulgulardan bir bölümünü hiç yapmaz. Diğerleri ise hastalık içinde görülebilir. Bunun anlamı, Alzheimer hastalığının beynin belirli bölümlerine dokunmadan diğer bölümleriyle ilgili belirtiler yapmasıdır. Hastalık bellek bozukluğuyla başlayan, ardından dikkat,konsantrasyon, dil, mekan tanıma gibi bulgularla devam eden ve kişinin kendisini bilmemesiyle ve tam bağımlı hale gelmesiyle sonuçlanan bir tablo yaratır.Bu da hastalığın aşamalar içinde gelişen ve ilerleyen bir bunama hastalığı olduğunu gösterir.

BU BELİRTİLER BEYİNDE NEDEN OLUYOR ?

Hastalığın tanımlanmasından itibaren geçen yüz yılı aşkın süre içinde beyinde ortaya çıkan bu bulguların nedeni merak konusu olmuş ve bu konuda çeşitli düşünceler ortaya atılmıştır. Başlangıçtan beri bilinen bir gerçek, özellikle plak şeklindeki yuvarlak oluşumların hastalık yokken sadece yaşın ilerlemesiyle ortaya çıkabildiğidir. Daha sonraki yıllarda yapılan araştırmalar bu plakların sayısının ve yerleşimlerinin hastalık için önemli olduğunu göstermiştir. Bunun yanısıra plakların oluşumunda beyinde aliminyum birikmesinin rol almış olabileceği görüşü de ortaya atılmıştır.

En son görüş, her iki anormal bulgunun da genetik mekanizmalarla ilişkili olduğu yönündedir. Plaklar içinde biriktiği gösterilen amiloid maddesinin öncülü olan amiloid-öncül protein (APP); beyin, kalp, böbrekler, akciğerler, dalak ve barsaklarda bulunan bir proteindir. Bedende APP’nin normal işlevi bilinmemektedir. APP’nin geni 21. kromozomdadır. Alzheimer hastalığında APP anormal işlenir ve beta amiloid proteine dönüştürülür.

Beta amiloid plaklarda biriken proteindir. Alzheimer hastalığının beyindeki diğer bulgusu olan iğcikler içindeki tau proteini normalde sinir hücreleri arasındaki iletişimde rol alır. Bu proteinin de yine genetik etkilerle işlevini yitirmesiyle hücreler  arasındaki iletişim işlevi etkilenir. APP geni erken başlangıçlı Alzheimer hastalığının nedeni olarak bilinmektedir. Son yıllarda damar risk faktörleri denilen şeker, tansiyon ve kolesterol’ ün yüksekliklerinin de bu mekanizmaları hızlandırdığı gösterilmiştir.