Devlet herkese karşılıksız para verse ne olur?

İnsana temel ihtiyaçlarını karşılayacağı kadar bir gelir garantisi sağlansa işle ilişkisi nasıl değişir?

Finlandiya bu ay önemli bir ekonomik deneye başlıyor. Hükümet iki yıl boyunca 2000 kişiye karşılıksız para vererek asgari gelirlerini garanti altına almış oluyor. Sosyal yardım alan insanlar arasından rastgele seçilen bu insanlara ayda 600 dolar verilecek. Bu kişiler iş bulup çalışmaya başlasa bile bu parayı almaya devam edecek.

Herkese temel gelir olarak da bilinen ve her yurttaşa garantili bir gelir sağlanmasını öngören bu politikayı hayata geçirmeye çalışan birkaç deney arasında en geniş kapsamlısı Finlandiya'da yapılıyor.

Deneyi uygulayan sosyal sigorta kurumundan Marjukka Turunen "Temel gelirin bu insanlara finansal güvence duygusu ile hayatlarını önceden planlama olanağı vermesini" ümit ettiklerini söylüyor.

Bu basit ama radikal bir öneri olarak görülüyor. Bazıları hükümetin rastgele para dağıtması fikrine karşı çıkıyor. Bazıları ise gelir garantisinin gerekli ama kimsenin yapmak istemediği işleri yapacak insan bulunmasını engelleyeceğinden endişe duyuyor.

Fakat Silikon Vadisi'nden Hindistan'a kadar bu politikayı destekleyenlerin sayısı artıyor. 2008 küresel mali krizin ardından, çoğu insan herkese temel gelir sağlanmasını birçok ülkenin karşı karşıya olduğu ekonomik sıkıntılarla baş etmenin yollarından biri olarak görüyor.

Temel gelir garantisi toplumda sadece çalışanlara değer verilmesini öngören yaklaşımı değiştirebilir.

1960'LARDA NİXON DENEDİ

Bu fikir daha önce de denenmişti. ABD eski başkanı Richard Nixon 1960'ların sonlarında başarılı bir deney yapmış ve bu sosyal yardımların reformunda etkili bir rol oynamıştı. Fakat sağcıların tepkisi nedeniyle rafa kaldırıldı bu uygulama.

20. yüzyılın tanınmış ekonomistleri Milton Friedman ve Fredrich Hayek gelir garantisinin hükümetler için yoksulluğu önlemenin en iyi yolu olduğuna inanıyordu. Hukuk, Yasa ve Özgürlük adlı kitabında Hayek bunu herkese ekonomik özgürlük verme yolu olarak sunuyordu.

Sosyal yardım sisteminin giderek mali ve siyasi baskıya maruz kalması karşısında bazıları temel gelir uygulamasını çözüm olarak görüyor. Herkese belli miktarda ödeme yapmanın uygulama ve denetleme bakımından çok daha ucuz mal olacağı tahmin ediliyor.

İŞ İLE İLİŞKİ DEĞİŞEBİLİR

Mali krizin etkilerinin yanı sıra otomasyon, üretimde robotların kullanılması ve yapay zekanın da ayrı bir tehdit oluşturduğu kaygısı dile getiriliyor. Temel gelir sayesinde insanlara değişen iş ile ilişkilerini gözden geçirme olanağı verebilir.

Gelir garantisi uygulamasını ABD eski başkanı Richard Nixon 1960'ların sonlarında denemişti.  Turunen "Bu insanların yarı zamanlı bir iş aramaya başlamasını veya kendi işini kurmasını ümit ediyoruz" diyor. 1968'de Nixon 8500 kişi üzerinde deneme yapılmasını istemiş, dört kişilik bir aileye o zamanın parasıyla yılda 1600 dolar (şimdiki parayla 10.000 dolar) ödenmişti. Bu ekstra gelire rağmen iş süresini azaltan pek olmamış, bunu yapanlar ise bazı toplumsal girişimlere yönelmişti.

BBC TÜRKÇE